بەیتی لاپەڕە 482:
ئەلا ئەی نەفسی بوم ئاسا، هەتاکەی حیرصی وێرانە!
لەگەڵ ئەم عەشقبازانە بڕۆ بازانە، ئازانە!

عەشق دەبێ عیشق بنووسرێ. شەرحەکە ئەم بەیتەی داناوە بە پەسەندکردنی تەرکی دنیا و هاندانی نەفس بۆ ئەم لایەنە. عیشقبازیشی داناوە بەو کەسانەی ڕێگەی ڕاستییان گرتووە بەرەو ئاوەدانیی عیشق و خواناسی. ئەم بۆچوونە دوورە لە مەبەسی بەیتەکە: نیگایەکی بەپەلە لەم دوو بەیتەی دووایەوە دەری دەخات کە مەسەلە هاندانی نەفسە بۆ چوونە حەج:
موسڵمان! لێرە مانی خان و مانت هەر نەمان دێنێ
پەشیمان بە کە دەرمانی نەمانت مایەی ئیمانە
بەقییەی عومری زایح گەر مورادت پێ تەدارە بێ
حەیاتی مەککەت و مەوتی مەدینەت جەبری نوقصانە

«خان و مانت» دەبێ «خانمانت» بنووسرێ، وشەکە دوو کەرتییە، یەکەمیان «خان»ـە و دووهەمیان «مان»ـە، پێشگرێکی ناوی جێگەیە وەک: نیشتمان، ساختمان گرودمان - بە واتای عەرشی خوا لە ئاڤێستادا. شەرحەکە دوورە لە مەبەستی بەیتەکە. وەک من بۆی دەچم ئەمە ماناکەیەتی: نشیمەنت لێرە، کە دەکا سلێمانی، هەر نەمانی پێوەیە. پەشیمان بە لەم نیشتەجێبوونەت، دەرمانێکی کە بریتییە لە نەمانت [لە سلێمانی و چوونت بۆ حەج] مایەی مانتە، یاخود مایەی ئیمانە، دەبێ بخوێندرێتەوە: مایەییمانە.

لە بەیتی دووهەمی لاپەڕە 483:
بڵا بۆ کوندەبوو بێ، مفتی مشک و ماری کەندوو بێ
خەطیرەی گەنجی وێرانە، ذەخیرەی کونجی کاشانە

شەرحەکە دەڵێ: [ئەی نەفس] لێگەڕی لە دونیا با گەنجی شاراوەی بۆ کوندەبوو بێ، ذەخیرەی سووچی ماڵی هەژارانیشی بۆ مشک و ماری ناو کەندوو بێ... نالی خاوەن گەنجانی دنیاپەرستی بە کوندەبوو، هەژارانی دنیاپەرستی بە مارومشک شوبهاندووە. ئەم بۆچوونە زۆر دوورە لە مەبەستی بەیتەکە:
وشەی «بڵا» بە ڕێنووسی کۆن «بەڵا»ش دەخوێندرایەوە. نالی دەڵێ: بەڵا لە کوندەبۆ بدات، کە نەفسەکەی خۆیەتی، بە هەلی مشک و ماری کەندوو بێ کە ناوێرن بێنە دەر لەبەر کوندە بۆ. وشەی «خەطیرە» وادەزانم «حظیرة، حەظیرە»یە کە دەکا شوێنی ماڵ و شتومەک لێ دانان. حەظیرەی گەنجی خانمەکانت وێرانییە. ذەخیرەشی «کونجی – سمسم»ـی خانووە شرەکەتە... «کونجی» لە بەری سۆران زۆر بە هاراوی دەگوترێ. دیارە کەندووش دەفری کونجووکەیە بە مار و مشکییەوە.
ئنجا ئەگەر پاشماوەی عومری بەخەسارچووت بە پێی هاتنەدی مرادت لەسەر خانمان بە جێ هێشتن مایەوە بۆت. ئەوسا ژیانت لە مەککە و مردنت لە مەدینە دەبێتە شکست هەڵبەستنەوەت، دەبێتە تێ هێنەوەی عومری بە فیڕۆچووت.

لە بەیتی دووهەمی لاپەڕە 485:
فیداکاری تەن و جان بە، لە ئاسانی هەراسان بە
کە داغ و دەردی ڕێگەی مەککە باغ و وەردی مەردانە

نوکتەیەک هەیە شەرحەکە بۆی نەچووە: وشەی «ڕێگەی مەککە» جۆرێکی دیکەش خوێندنەوە هەڵدەگرێ: «ڕیگی مەککە»کە دەزانین نالی وەهای نووسیوە، «ڕیگ» بە واتای «ڕەمڵ» دێت، بۆیەش ئەم مەعنایە دەست دەدات کە دەزانین مەبەس لە ڕێگە بڕینەکە گەییشتنە بەو لم و زیخەڵانەی دەر و دەشتی مەککە، هەڵبەت لە هەمان کاتدا «ڕێگە»ش هەر مناسبی بەیتەکەیە.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە 486:
وتم: داخۆ چییە سوور و سپی تێکەڵ؟! کە تێفکریم
سەراسەر کەللەیی ئوشتر، لەبالەب خوێنی ئینسانە

لە بەکارهێنانی «سەراسەر» بۆ کەللەی حوشتر و «لەبالەب» بۆ خوێنی ئینسان تەناسوبێکی لە ڕادەبەدەر هەیە، دەنیشێتە دڵی مرۆوە. شەرحەکە هەر ئەوەندەی گوتووە کە لە نێوان «سەراسەر» و «لەبالەب» دا تەقابولێکی جوان هەیە.
شەرحەکە لە بەیتی پێشووتردا، کە بەیتی حەوتەمە، وا دادەنێ «ڕێگە: خاکی خوێنە، داروبەردی ئێسقانە» سووری ڕێگەکە ئەوەیە کە ڕێگەی مەککە لمی سوورە. نالی لە بەیتی 11دا دەڵێ: «چ ڕێگێکی سپی واشە» شەرحەکەش بە «سپی ڕەنگ، مەیلە و سپی» دادەنێ. کەواتە لمی سوور جێی نابێتەوە و دەبێ خوێن و ئێسقانەکان بە واتای دەقی وشەکان لێک بدرێتەوە. چەندێکیش لەو بەیتانەدا، شەرحەکە، خوێن و ئێسقانەکان دەداتەوە بە تاڵان و کوشت و بڕینی چەتە و ڕێگران کە لە دەرحەق حاجییەکانیان کردووە، دەبێ ئەمیش بدرێتەوە بە نیشانەی مردنی سەدان و هەزاران حاجیی ڕێی حەج کە خۆیان «عیشقباز و ئازانە و بازانە»ی بەیتی سەرەتای موناجاتەکەن. مەرجیش نییە لەو مردنەیاندا خوێنیان ڕژابێ، وەک جارەهاش بووە کوژراون، چونکە لە مەعنادا هەر دەبێتەوە خوێن دۆڕاندن. ئیشارەتی شەرحەکەش بۆ ئەوەی کە غەزاکانی دەوروبەری مەککە خوێن و ئیسقانی صەحابە و حوشترەکانیان لێ ماوەتەوە بۆ ئەمڕۆ بە نیشانەی تیری ڕێگەی عیشق، ئا ئەم بۆچوونەش چەندێکی شیرینیش بێ، لە ئاست بینینی خوێن و ئێسقانی ڕێی حەج کورت دەهێنێ. یەک وشەی لە بەیتی ژمارە 8ی سەروودا کەلێنێک دەدا بۆ ئەو تەئویلە، ئەویش وشەی «تێفکریم»، بەڵام هەر هێندەی لێ هەڵدەستێ کە واتای باسکراوی شەرحەکە بە تارمایی و سێبەری مەعنا بنەڕەتییەکەی خوێن و ئێسقانی حەقیقی بێ.

لە بەیتی یەکەمی لاپەڕە 487:
بەڵێ بەم ڕێگەدا جەممازە جانبازە کە ڕۆژ و شەو
دەکا سەیر و سولووکی دائیمەن سەرخۆش و مەستانە

شەرحەکە ڕاستەواتای وشەکانی لێک داوەتەوە «سەیر و سولووک»ـی داناوە بە ڕۆیشتن بە پێی سادەواتای هەردوو وشە. بەڵام لێرەدا سەیر و سلوک بۆ واتایەکی دوورتر دادەبڕن بشێ لەگەڵ سەرخۆش و مەستانە ڕێک بێت: «سەیر» جگە لە ڕۆیشتن واتایەکی دیکەی هەیە کە دەڵێ «دەکا سەیر و...» ئەویش تەماشاکردنە. «سلوک، سولووک»ـیش جگە لە ڕۆیشتن، سلوکی دەروێش و صۆفییانی لێ دەفامرێتەوە. لە تەعبیری «کە ڕۆژ و شەو»دا مەبەستێکی بنەڕەتی هەیە ئەویش «سەیرکردن» کە هی دەمی ڕۆژە «سلوک»ـیش هی دەمی شەوە، بە ڕۆژ حوشترەکە سەرخۆشە، بە شەو مەستە لە سلوکدا. «سەرخۆش» لەگەڵ سەیرکردن، واتای دەقادەقەکەی سەری خۆش بەدەستەوە دەدات جگە لە سەرەخۆشی. وشەی «دائیمەن» لە هەندێ، بەڵکوو زۆرینەی تێکستەکان [6 تێکست] و دیوانی گیویش «دائیمی» نووسراوە، ئەمیشیان بە ڕاست دەزانم. ئەگەر لەو دەقە زەقەدا هێما بۆ هەر شتێک هەبایە بدرێتە پاڵ واتای بەیتەکە و لێی زیاد بکات، دەمگوت نالی حەقیەتی و شەقڵیشیەتی لەوەی کردووەتی.

بەیتی لاپەڕە 488:
چ ڕێگێکی سپی واشە، ئەوەندەی کەهکەشان دوورە
چ صەحرایەکی شین ڕەنگە، بە قەد نۆ ئاسمان پانە

پانایی سەحراکە بەقەد نۆ ئاسمان لەوەوە هاتووە کە دیمەنی سەحرای کاکی بە کاکی لەبەرچاوی مرۆدا هێندەی ئاسمان پان بۆتەوە، تا ئەوەی پەراوێزەکەی بە ئاسمانەوە دووراوە.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە 489:
لە صەد جێ کلکی ئوشتر گەییە ئەرضی مەهلەکە، هێشتا
یەمی فەججی عەمیقی ئاڵی هەر بێ قەعر و پایانە

«کلکی وشتر گەیشتنە عارد» گوتەیەکی مەشوورە، گۆیا وشتر نە بە پێوە نە بە یخبوون کلکی ناگاتە زەوی لەبەر کورتی، کاتێک مرد و بەلادا هات ئەوجا دەگاتە زەوی.
شەرحەکە وشەی «ئاڵ»ـی بە ڕەنگی ئاڵ لێک داوەتەوە، لەمەشدا بە سەهوو چووە تومەز نەیزانیوە، گلەییشی لێ ناکرێ، وشەی «آل، ئال» بە واتای سەراب دێت، بۆیە «یەمی... عەمیق»ـی ئیضافە کردووە بۆی، چونکە سەراب وەک ئاو دێتە بەرچاو: کە «فەججی عەمیق» بە واتای زێدە دوور دێت بێپایان دەبێت. لە «عمیق»ـیشدا قووڵایی هەیە، بەحرەکە، بێبن دەبێت.

بەیتی سەرەتای لاپەڕە 490:
لە نێو ڕیگی ڕەوانی قوم نوقوم بوو وشتر و بوو گوم
نەما گوێی بیستی «قُمْ قُمْ» چ جای ئیمکانی هەستانە

لە شەرحەکەدا «ڕیگی ڕەوان» بەو لمە لێکدراوەتەوە کە لە جێگەیەک ناوەستێ و بە دەم باوە دەڕوا. وەک دەزانم «ڕیگی ڕەوان» ئەوەیە لە ئینگلیزی پێی دەگوترێ Quicksand کە جانەوەرێکی تێکەوت لێی دەرنایێ، نالیش هەر ئەمەی مەبەستە کە دەڵێ وشتر تێیدا نوقوم بوو. لمێکی با بیبات حوشتری تێدا نوقوم نابێ. «قم قم»ـیش دەلالەتی هەیە بۆ «قومقوم»ـی سلێمان پێغەمبەر کە عیفریتی تێدا حەبس دەکرا و سەری دادەخرا، دیارە گوێی لە هیچ دەنگێک نابێت. دیارە نالی «قمقم»ـی نووسیوە.

بەیتی لاپەڕە 493:
سماقی ئەحمەرە یاقووتی ڕۆح و ئاگری نەفسە؟!
حەصاتی ئەبیضە، یا شوهب و نەجمی ڕەجمی شەیطانە؟!
شەرحەکە «سماقی ئەحمەر»ی بە ترشەسماق لێک داوەتەوە، وشەکە بێ تەئویل ناوی بەردێکە وەک بەردە حەلانە، بەردئەستێ... ڕەنگیشی سوورە بۆیە بە یاقووت و بە ئاگر چوێندراوە. وشەکە دەکرێتە پرسیار و دەبێتە «یاقووتی ڕوح و ئاگری نەفسە؟» وەک شەرحەکە بۆی چووە. کە «سماقی ئەحمەر» قووتی ڕوح [یاقووتی ڕوح] بێ سزا هەڵناگرێ، بەڵام کە بوو بە ئاگری نەفس، ئەوسا لە نیوەبەیتی دووهەمدا «حەصاتی ئەبیەض – وردەبەردی سپیلکە» دەبێتە شیهابی ڕەجمی شەیتان، ئاگری نەفسەکە دەکوژێنێتەوە.

لە بەیتی دووهەمی هەمان لاپەڕەدا:
بە ظاهیر گەر مەگەسدارە، بە باطن صەد چەمەنزارە
بە صوورەت یەک بە یەک خارە، بە مەعنا صەد گولوستانە

شەرحەکە لێرەدا هیچی نەکردووە. وەک من بۆی دەچم نالی لە وشەی «مەگەس» مەبەسی «مگس نحل – مەگەسی نەحل، مێشهەنگوین» بووە کە هەمیشە لە چەمەنزار خەریکی کۆکردنەوەی ڕەحیقە. نالی لەم بەیتەدا لەلایەن مەهارەتی ئاراییشتەوە مەودایەکی زێدە زێدە بەرینی بڕیوە: بۆ ئەوەی تەقابولی نیوەی یەکەم و دووهەمی بەیتەکە تەواوی تەواو دەرچێ هێناویەتی لە نیوەی یەکەمدا «مەگەس دار»ی خستۆتە شیعرەکەوە کە کەرتی «دار»ەکە دەچێتە بەرانبەر وشەی «خار» بەیتی دووهەم. لە سەرەوە «ظاهیر» و «باطین» و لە ژێرەوە «صورەت» و «مەعنا» لێک دەنۆڕن. ئنجا «چەمەنزار»یش لە ڕیزی «گوڵستان»ی ژێرەوەیە. لەف و نەشری وەها چڕ و پڕ و لەفظی و مەعنەوی هەر بە چەنگ ناکەوێ: دار – خار، ظاهیر – صورەت، باطین – مەعنا، چەمەن زار – گوڵستان.
بەڵام جارێ ماویەتی: «صەد چەمەنزارە» واتە صەد چەمەن دەمە و قسە دەکات. لە ژێریەوە صەد گوڵستانی شێخی سەعدی شیعر دەچڕێ. دەک ماڵت ڕمێ وەک ڕما هەی کەڵە شاعیری جیهانی ئیبداع، سەیری هەرە سەیریش لەوەدایە کە ئەم هەموو ئوستادییە و خۆ خەریککردنە، لە جیاتی ئەوەی پشکێکی سۆزەکەی لە خۆی خەرج کردبێت کەچی لە کڵپە و بڵێسەی زیاد دەکات.

لە بەیتی دووهەمی لاپەڕە 494 کە نالی باسی دڕک و داری ڕێی حەج دەکات و بە دامەن گیر و شین و دڵ نشینی ڕێی غەریبانیان دادەنێ، لە وشەی «دڵ نشین» دا نەشتەرێک هەیە بۆ دڵی خوێنەر لەوەدا کە مەعنای دووهەمی بەیتەکە بۆ دڵ نشینەکە ئەوەیە کە دەمی مەرگی غەریبان دێت و دەکەونە سەر زەوی، ئەو دڕکانە دەچنە دڵیانەوە، تێیان ڕۆ دەچێ وەكوو دەرزی، دەنیشنە دڵیانەوە. دامەنگیرەکە لەم ڕووانگەوە هەر ئەوەندە دەکا کە جلیان بدڕێنێ. هەڵبەت ئەم وێنانە لایەنی بۆچوونەکانی شەرحەکە دەست لێ نادات و بە جێی خۆیان دەمێننەوە.

بەیتی سەرووی لاپەڕە 495:
شەفیری چالی شۆری هەر دەڵێی لەعلی نمەک پاشە
حەفیری چاهی وشکی هەر دەڵێی چاهی زەنەخدانە

شەرحەکە دەڵێ لێواری چاڵ و بیری سوێراوی ڕێی مەککە کە ڕەنگی خۆڵەکەی سوورە و توێژی خوێی زەوییە شۆرەکەشی بەسەرەوەیە، ئەڵێی وەک لێوی لەعل سوور بەتام و خوێی یارە. قووڵایی چاڵی وشکی بێئاویشی وەک چاڵایی چەناکەی وایە کە دڵۆپی دوان ئارەقی پێوەیە... پێشتر گوترا کە ڕەنگی ڕێگەی حەج «سپی واشە» سوور نییە.
نالی دەڵێ: لێواری قۆرتی سوێری وەک لەعلی خوێ بەدەورەوە، وەهایە، نەک «خوێی پیا وەشێنرابێ» وەک شەرحەکە لە تەرجەمەی موفرەداتی بەیتەکە ڕای دەگەیەنێ چونکە لێرەدا باسی «شەفیر – لێوار»ە نەک ڕوو. قۆرتی چاڵی وشکیشی وەک چاهی زەنەخدانی چیهرەی جوانە، دڵۆپی عەرەقەی پێوە نییە چونکە قۆرتەکە وشکە، زەنەخدانی پێ شوبهێندراوە. لەم بەیتەدا ئاو و تەڕایی بە جارێ بێگانەیە.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە 495:
لە باتیی لالەیی حەمرا جگەر پوڕ داغی خورشیدە
لە باتیی سونبولی تاتا سەر و سەودا پەرێشانە

من لەگەڵ ئەو تێکستەم کە «سەری سەودا»ی پەسەند کردووە لە جیاتی «سەروسەودا». تێکستەکەی «سەروسەودا» وای کردووە شەرحەکە بڵێ: خەیاڵیشمان پەرت بووە و عەشق لە کەللەمانا نەماوە و ئەو پەرتوبڵاوییە جێگەی گوڵی تاڵ تاڵی سونبولمان بۆ ئەگرێتەوە.
لە پێشەوە دەبێ بڵێم مەبەست لە سونبولی تاتا پلک و لکیەتی نەک گوڵی چونکە گوڵ لەگەڵ سەری سەودادا خزم نییە. ڕەواش نەبوو شەرحەکە عیشق لە کەللەی حەج کردوو نەهێڵێ، کە نالی لە هەموو قەصیدەیەکدا جەزبە و عیشق و سەودا و بەولاوەتریش وەپاڵ خۆی و حاجییان دەدات. لەم بەیتەشدا «سەری سەودا» هاتووە بە پەرێشانییەوە کە زێدەڕەویەکی تێدایە لەتەک تاتای سونبولدا کە پەرێشان نییە.

بەیتی سەرووی لاپەڕە 497:
ئەسیری سیلسیلەی بەندی مەهاری سەرقەتارت بم
کە دەمکێشێتە ڕەوضەی حەی وەکو مەجنوونی دێوانە

شەرحەکە دەڵێ: دیل و دەستەبەستەی ئەو زنجیرە بم کە بە داری لووتی وشترە سەرقافڵەکەتەوە بەستراوەتەوە کە وەکوو شێت، یان مەجنوونی لەیلا کە دەیبەن بۆ ناو هۆز، ڕام دەکێشێ بۆ باخچەی مەککە... من دەڵێم: «ئەسیری سیلسیلە...ت بم» سێ ڕوو هەڵدەگرێ: یەکیان دوعا لە خۆکردن و پاڕانەوەیە وەک کە دەگوترێ: دەخیلت بم، کۆیلەت بم... دووهەمیان لە وشەی «مەجنوونی دێوانە»وە کە دەکا شێت و لێ شێواو، زنجیرەکە دەبێتە زنجیری بەستنەوەی شێت. سێهەم ئەوەیە کە ئەسیری ئەو زنجیرە بوو حوشترەکە بە دوا خۆیەوە بە پیادەیی ڕایدەکێشێ و بەمەدا پتر لە عادەت ڕەنج دەکێشێ، بەڵام هەمووی بۆ پاداشی گەییشتنە بە «ڕەوضەی حەی».

لە بەیتی دووهەمی لاپەڕە 503 وشەی «تێدا» بەیتەکەی تەنبەڵ کردووە، دەبێ «تیا» بێ. لە بەیتی یەکەمی لاپەڕە 504 وشەی «صاحێب» دەکرێتە «صاحیب» کە دەزانین نالی «صاحب»ی نووسیوە ئەگەر «صاحێب» بووایە هەر نەبا «ی»ـەکەی بێ نیشانە دەنووسی. هەر لە کۆتایی بەیتەکەدا «صاحیب» نووسراوە.

بەیتی سەروو لاپەڕە 505:
سیراجی ئەنبییا، خەتمی ڕوسوڵ، نووری موبینی حەق
کە عالیی کەعب و قەدر و دەست و صەدر و خاتەمی شانە

شەرحەکە وشەی «عالی» ئیضافە کردووە بۆ «کەعب و قەدر و دەست و صەدر» کە ئەمانە هەمووی بەرزن. لەمەدا «صەدر» بەرناکەوێ چونکە سینەی بەرز نە مەدحە نە باوە لەو وتووێژەدا. صەدر بە واتای کەسێک دێت لە ژوورووی هەموو کەسانەوە بێت. لە تەک «خاتەم»ـی تەنیشتیەوە، لە ڕووی واتای لەفزەوە، «طباق» پێک دەهێنێ بەڵام بە ئیضافەی خاتەم بۆ «شأن» کە دەبێتە «شأن، شەئن» مەعنایەکە هەڵدەستێتەوە بەرەو شان و شەوکەت چونکە «خاتەمی شان» ڕادەگەیەنێ بە دوا پێغەمبەردا کەس پلەی حورمەتی بۆ نامێنێتەوە لە چاو هی پێغەمبەر، ئەوەی شەرحەکەش گوتوەتی لە بارەی هەبوونی نیشانەی پێغەمبەرایەتی بە ناو شانیەوە لە جێی خۆیدا دەمێنێتەوە زۆر مەقبوولە.
بگەڕێینەوە بۆ «عالی»: شەرحەکە لە ئاست ئیضافەی وشەکە بۆ «کەعب و قەدر» پێکاوەتی. بەڵام «عالی دەست» ناچێتەوە بۆ دەستەڵات وەک کە شەرحەکە بۆی چووە. عالی دەست دوو ڕووی دیکە هەڵدەگرێ یەکیان کە حەدیثی پێغەمبەر خۆی گوتوەتی «الید العلیا خیر من الید السفلی» لە بواری بەخشین و خێر و صەدەقەدا، دووهەم «دست» ئەو مەفهوومەی هەیە کە لە دەستەواژەی٠«فی دست الحکم» ڕای دەگەیەنێ.

بەیتی سەرووی لاپەڕە 506:
لە سایەی ئەمر نەهیی، حەقق و باطیل بوو بە دوو فیرقە
بە میثلی فەرقی ڕۆژ و شەو کە فاریق نووری ئیمانە

شەرحەکە یەک نوکتەی لەبیر چووە: وشەی «سایە» لە لایەن وشە و واتائاراییدا دەورێکی هەیە: جگە لە واتا ئاشکراکەی، خودی «سایە» تاریکایی بە دەستەوە دەدات و بە سەر «باطیل» و «شەو» دا دێتەوە. جگە لە طیباقی «ئەمر، نەهی» «حەق، باطیل» «ڕۆژ، شەو» کە شەرحەکە باسی کردووە، لەف و نەشری موڕەتتەبیش هەیە، تەناسوبێکی وەک طیباقیش لە نێوان «سایە»ی سەرەتای بەیتەکە و «نووری ئیمان»ی کۆتاییدا دەنیشێتە دڵەوە کەوا چۆن «سایە»ی تاریک ئەو هەموو ڕووناکییە دەبەخشێ.

لە بەیتی دووهەمی هەمان لاپەڕەدا، وشەی «ذەروە» وەک بزانم «ذیروە»یە.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە 510:
شەوەمما، کەوکەبەی هەر کەوکەبی نیلی فەلەک دەتگوت
لە میصری ڕۆژی زینەت دەستی مووسای ئیبنی عیمرانە

من لە کۆنەوە دەمبیست دەگوترا «...فەلەک ڕەنگت» لە دیوانی گیویش وەها نووسراوە. بەلامەوە ئەمیان لە «فەلەک دەتگوت» شاعیرانەتر و مناسبتری «فەلەکی نیلی»یە کە ڕەنگی شین تێیدا مەبەستە و بەر لەفزیش دەبێتەوە ڕووباری نیل. شەرحەکە وشەی «کەوکەبە»ی بە «گەشداری و شان و شکۆ» لێک داوەتەوە. کەوکەبە کۆمەڵە مرۆن وەک دەڵێی «کوکبە من الفرسان» ئەستێرەش ژمارەیان هەیە و هی بە کۆمەڵیشیان تێدایە.

بەیتی سەرەتای لاپەڕە 511:
شەوەمما، غیبطەیی نووری سوەیدایی دڵ و دیدە
شەوەمما، خۆر تیا گۆیا لە شەرمی نووری پەنهانە

شەرحەکە دەڵێ: کاتی میعراج شەو بوو بەڵام نووری گلێنەی چاو و خوێنی ڕەشی دڵ ئاواتەخواز بوون وەک ئەو ڕەش بوونایە. ئەمە لە شەرحی نیوەبەیتی یەکەم. هی دووهەم بێعەیبە. «غبطە، غیبطە» لە عەرەبیدا حەزکردن بە گەییشتنی نیعمەتێکە وەک خەڵق پێی گەیشتووە. «حسد، حەسەد» حەزکردن بە گەییشتنی نیعمەت و ڕووتانەوەی خەڵکە.
شەرحەکە «سویداء»ـی بۆ دڵ و چاو بە یەک مەعنا واتا لێ داوەتەوە: ڕاستییەکەی ئەگەر «سویداء»ـی دڵ بێ دەکاتە ناوەڕۆکی دڵ [کە شەرحەکە لە سەرەتاوە وەهای نووسیوە] نەک خوێنی ڕەشی دڵ کە بیەوێ وەک شەوەکە ڕەش بێ. مادەم خوێنەکە ڕەشە ئیتر ئەم ئاوات و غیبطە پێ بردنە لە چییەوەیە؟ وا هەردوویان ڕەشن! ئەگەر «سویداء»ـی چاو بێ دیارە ڕەشکێنەی چاوی لێ وەردەگیرێ. لەم مەعنایەی سەر بە ڕەشایی چاو جگە لەوەی ڕەشکێنە ڕادەگەیەنێ، لایەنێکی دیکەشی تێدا ڕەچاو دەکرێ کە چاوەکە حەز دەکا وەک ئەو شەوە بێ هەرچەند بە کوێربوونیش بێ، چونکە «غبطە» ئەمەی بە بەرەوە هەیە. لە هەردوو نیوەبەیتدا «طباق» هەیە.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە 511:
شەوەمما، ڕۆژی ڕۆشن نەیگەیشتێ گەرچی ئیستاکەش
لە دووی شەو کەوتووە، دەڕوا بە سەرسەر، گەرمی سەیرانە

شەرحەکە نوکتەی هەرە گەورەی بەیتەکەی نەدۆزیوەتەوە، لە قورئاندا هاتووە: «ولا اللیل سابق النهار» واتە شەو پێش ڕۆژ ناکەوێتەوە. نالی لێرەدا ئەم ئایەتە هەڵدەگێڕێتەوە بە پشتیوانیی قودسییەتی شەوی میعراج، ڕۆژی دوای شەو خستووە. قسەی خۆمان بێ بە پێ دزیلکە ڕۆژی خستۆتە دوای هەموو شەوێک نەک شەوی میعراج و بەس، چونکە دەڵێ: «لە دووی شەو کەوتووە». کە دەشڵێ «دەڕوا بە سەر» لەوەوەیە ڕۆژ هەمووی هەر سەرە. لە دیوانی گیو هاتووە: «بەسەر سەرگەرم و حەیرانە».
وشەی «ڕۆشن» دەکرێتە «ڕەوشەن» چونکە نالی وەهای دەنووسێ و مەطلەبیشیەتی بە پێی مەیلی ئەو سەردەمە بۆ وشەی ئەدەبی، تا ئەوەی لە زۆر باردا، بێڵزوم، زاراوەی سەخت و بێگانەیان بەکار دەهێنا.

لە بەیتی دووهەمی لاپەڕە 512 وشەی «بێدارییی» کە دەبێ بۆ کێشی شیعر «بێداریییی» بخوێندرێتەوە زۆر ناقۆڵا و بێلزوومە چونکە تێکست هەیە [پێنج تێکست] وشەی «طولوعی»یان نووسیوە، ئەوسا «بیداری» [دەنووسین بیداری لەبەر دەستووری ڕێزمان کە «ی» ئیزافەی دەوێ] سووک هەڵدەستێت و بەیتەکە عەیبی دەبڕێ. فەرق زۆرە لە نێوان خوێندنەوەیەکی سەخت بۆ پەیداکردنی مەعنایەکی نوێ و دژواریی کێشی شیعر کە فرزەی ناسکی و قەشەنگی و فرەواتاییشی دەبڕێت.

بەیتی سەرەتای لاپەڕە 513:
بە فەرموودەی خودا فەرمووی: بفەرموو، هەستە هەر ئیستە
لە جێی بەدری دوجاوو و دوڕڕی یەکتا، دوڕڕی یەکدانە

شەرحەکە فەرقی نێوان «دوڕڕی یەکتا» و «دوڕڕی یەکدانە»ی باس نەکردووە: هەرچی یەکتایە واتە دوڕڕێکی هاوتای نەبێ، یەکدانە دوڕڕێکە، لوولوویەکی، لە قەپێلکدا تەنها بێ.
وەک بۆی دەچم لەم «دوڕڕی یەکتا» و «یەکدانە»یە ئیشارەتێک هەیە بۆ ئایەتی «مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ».

لە بەیتی دووهەمی لاپەڕە 513:
ئەمن مەهدی ئەتۆ هادی، شەوی تەجرید و تەقریبە
لە بەرکە خەلعەتی قورئان و ئەم تەشریفی ڕیضوانە
وشەکانی «تەجرید و تەقریب» دەوەستنە بەرانبەری «لەبەرکە» و «تەشریفی ڕیضوان». «تەجرید» کە جلک دەماڵێنە دەبێتە موقەددیمی «لەبەرکردنی خەڵعەت»ـی قورئان. تەقریب، نزیک خستنەوەش بۆ گەیاندنە بە «تەشریفی ڕیضوان».