سەرەتاپێشەکییەکان هۆنراوەکان دەستنووسکتێبئەرشیڤپەیوەندی

بە مەرگی خۆت قەسەم، زاهید، هەموو عومرت عوبوورێکە

1
بە مەرگی خۆت قەسەم، زاهید، هەموو عومرت عوبوورێکە
مەقام و مەنزڵت، ئاخر، لەکن جەمعی قوبوورێکە
لاپەڕەی 458
عوبوور: پەڕینەوە .
قوبوور: جەمعی قەبرە .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: ئەی زاهیدی لەخۆبایی بوو ! بە مەرگی خۆت قەسەم، تەمەنت هەرچەند درێژیش بێت، لەوە زیاتر نییەکە بازدان و پەڕینەوەیەکە لە سەردەمی پێش هاتنە دنیاوە بۆ ئەو دنیا.. ئارامگای دواییشت ئەبێ سەرەنجام لە گۆڕستانێکا بێ لەپاڵ کۆمەڵە گۆڕێکدا..
لێکدانەوەی ئەدەبی
لەنێوان (عوبوور) و (قوبوور) دا جیناسی لاحیق هەیە.
دەستنووس
خۆت (چر) و (عم) و (کم) و (گم) و (ت) و (مز) و (من): تۆ. مەنزڵت (« پەراوێزی » چر): مەرجیعت.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی سەرووی لاپەڕەی 458:
بە مەرگی خۆت قەسەم، زاهید، هەموو عومرت عوبوورێکە
مەقام و مەنزڵت، ئاخر، لە کن جەمعی قوبوورێکە

شەرحەکەی زۆر سادەیە و دەقی بەیتەکە پێکەڵپێکە لەگەڵی. من تێڕوانینێکی جودام هەیە. نالی کە سوێند دەخوا بە مەرگی زاهید و ناڵێ بە قورئان و بە حەدیس و مەرقەدی شێخان، لەوەوەیە کە لە عەینی سوێندەکەدا قسەی نالی دێتە جێ چونکە بە مەرگ عومرەکە عوبوور دەکات. لە دیوانی گیو «مەکان» نووسراوە لە جێی «مەقام» بەڵام لەمەدا گەوهەرێکی زێدە نرخدار لە دەست دەچێت چونکە «مقام» لە «قیام»ـەوە دێت، «منزل» لە «نزول»ـەوە دێت، کە بە هەردووان سەر لەبەری حاڵاتی صۆفی دەگرێتەوە: یا بە پاوەیە یا بە ئەرزەوە.
2
دڵم بەردە ئەگەر شاخە، بە چاوی سووکی مەنواڕێ
بەخۆڕایی نەسووتاوە، ئەمیشەش کێوی طوورێکە
لاپەڕەی 458
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: دڵم ئەگەر بەردێکی بێ بایەخ و هیچ و پووچ بێ، یا شاخێکی سەخت و گەردەنکەش بێ، هەرچۆن بێ سووک سەیری مەکە، بەخۆڕایی و بێ هۆ نەسووتاوە، هۆی سووتانی ئەوەیە ئەمیش، وەک چۆن کێوی طوور کەوتە بەر تەجەللای نووری خوا و سووتا، کەوتووەتە بەر گڕی ئاگری عەشق. بۆیە دڵی منیش لەجیاتیی ئەوەی بە چاوی سووک سەیری بکرێ، شایانی ئەوەیە وەک کلەی کێوی طوور چاوی پێ بڕێژرێ.
لێکدانەوەی ئەدەبی
لە نیوەی دووهەمی ئەم بەیتەدا حوسنی تەعلیل هەیە.
دەستنووس
شاخە (عم) و (گم): سووتا. مەنواڕێ (عم) و (کم) و (گم) و (من): مەنواڕە.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی دووهەمی لاپەڕە 458:
دڵم بەردە ئەگەر شاخە، بە چاوی سووکی مەنواڕێ
بە خۆڕایی نەسووتاوە، ئەمیشە کێوی طوورێکە
شەرحەکە ڕاستە واتای وشەکانی لە ڕستەدا بە مەبەسی شیعرەکە گرتووە، تەنانەت «ئەمیشە کێوی طوورێکە»ی مەیلەو پشتگوێ خستووە وەک دێتە بەر شەرحی دوواتر: «دڵم بەردە» هەر وەک گاشەبەرد بەدەستەوە دەدات «واز لە دڵم بێنە»ش ڕادەگەیەنێ بەرانبەر تەعنەی دڵ بەتاڵان. وشەی شاخیش هەم کێو هەم تەرزە بەردێکی سست ڕادەگەیەنێ و لە خڵتەی ساڵ لە دوا ساڵی لێشاوکەی ئاوی لێڵ وەیا مەعدەنی پەیدا دەبێ. نالی دەڵێ واز لە دڵم بێنە، یاخود دڵم ئەگەر بەردە ئەگەر شاخە بە چاوی سووکی سەیر مەکە، لە هیچە نەسووتاوە بەڵکوو ئەمیش کێوێکی وەک طور وایە کە نووری خوا تەجەللی بۆ کرد و سووتاندی، دڵەکەی منیش [کە شاخە، شاخیش کێوە] تەجەللیی نیگای یاری بۆ کراوە و سووتاندووەتی. ئەم لایەنەی «تەجەللی یار» یەکسەر لە بەیتی دوواتر دەردەکەوێ:
3
شوعاعی ڕووت لە گەردندا دیارە دڵ دەسووتێنێ
بنازم بەم تەجەللایە، چ خورشید و بلوورێکە!
لاپەڕەی 459
شوعاع: تیشک .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: تیشکی هەتاوی ڕووت کە لە ئاوێنەی گەردنی وەک بلوورتا ئەدرەوشێتەوە، دڵی دڵداران ئەسووتێنێ. ماشەڵڵا لەم جوانییە ! ڕوومەتت خۆرێکی چەند پرشنگدارە و گەردنت بلورێکی چەند بێگەردە..
لێکدانەوەی ئەدەبی
هێنانی (خورشید) و (بلوور) بەدوای (ڕوو) و (گەردن) دا لەف و نەشری مورەتتەبە، چونکە (خورشید) بۆ (ڕوو) و (بلوور) یش بۆ (گەردن) ئەگەڕێتەوە.
دەستنووس
ڕووت (چر) و (عب): ڕووی. دەسوتێنێ (کم) و (من): ئەسووتێنێ.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
شوعاعی ڕووت لە گەردندا دیارە دڵ دەسووتێنێ
بنازم بەم تەجەللایە، چ خۆرشید و بلوورێکە!

شەرحەکە ڕاستەواتای وشەکانی لێک داوەتەوە و بەس، ئاوڕیش لە بەیتی پێشووتر ناداتەوە کەچی پێوەی نووساوە. نالی کە دەڵێ شوعاعی ڕووت لە گەردەندا جگە لە گەردەنی بنیادەم، گەردەنی شاخیش ڕادەگەینێ، لەمیشدا تەجەللی هاتەوە بەر ئیشارەت بۆ شاخی طوور و بە پاتەوپات بۆ دڵ، هی طوور تەجەللی خوا بوو هی دڵ تەجەللی یار بوو.
4
لە خەڵوەت هاتەدەر صۆفیی، گڵ و بەردی بەسەرما دا
مەکەن مەنعی لەبەر خەڵوە، ئەویش تازە غوروورێکە
لاپەڕەی 459
خەڵوەت: گۆشەگیریی صۆفییانە کە ماوەیەک لە ژوورێکدا ئەمێننەوە و ناچنە دەرەوە . ئەوە جۆرە خواپەرستییەکی صۆفییانە .
گڵ و بەرد: وادیارە مەبەست لێی ئەو گڵمتک و بەردانەیە کە سۆفی لەکاتی (خەتمە) دا لەجیاتی تەزبێح بەدەستیەوە ئەگرن .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: صۆفیی بەدیمەن دەست لە دنیا هەڵگرتوو، لە خەڵوەتخانەکەی هاتە دەر و گڵ و بەردەکەی دەستی دا بە سەرما و سووک سەیری کردم.. لێی مەگرن وائەکا، تازە لە خەڵوەت هاتووەتە دەر، خۆی لێ بایی بووە، وا ئەزانێ ئەم دنیا لە خۆی بەولاوە کەسی تیا نییە و هەموو کەسێکی تری لا هیچە.
دەستنووس
خەڵوەت (ت) و (ک) و (اح): خەڵوە. سۆفیی (چر) و (چن) و (عم) و (کم) و (گم) و (عب) و (من): زاهید. خەڵوە (ت): خەڵوەت. ئەویش (چر) و (عم) و (کم) و (عب) و (من): ئەمیش. (گم): ئەمەش.
5
غەمی چاوت لە چاومدا، هەمی قەددت لە سینەمدا
لەبەر سستیی و ضەعیفیی ئەو خەوێکە، ئەم خوطوورێکە!
لاپەڕەی 460
هەم: خەم .
خوطوور: خەیاڵ .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: خەم و خەفەتی دووریی چاوت لە چاوما نیگای کێشراوە و، دەردی دووریی باڵات لە سینەمدایە. ئەمە نەختێ دڵم ڕەحەت ئەکات، چونکە وردەیەک پەیوەندم لەگەڵت پێ پەیدا ئەکا. بەڵام چەرخی ڕۆزگار ئەوەشم پێ ڕەوا نابینێ. ئەوەتە لەبەر سستیی دڵ و بێ هێزیی چاوم خەمی چاوەکەت وەک خەوبینین و دەردی دڵەکەت وەک خەیاڵێکیان لێ هاتووە لام و، بەشی ئەوە ناکەن پێیان بحەسێمەوە.
لێکدانەوەی ئەدەبی
لە نیوە بەیتی دووهەمدا (سستیی) بۆ (دڵ) و (ضەعیفیی) بۆ (چاو) ئەگەڕێتەوە و لەف و نەشری موشەووەشە. بەڵام (ئەو خەوێکە) بۆ (غەمی چاو) و (ئەم خوطوورێکە) بۆ (هەمی قەددت) ئەگەڕێتەوە و لەف و نەشری مورەتتەبە. لە کۆکردنەوەی (چاوت) و (قەد) و (سینە) و (خەم) و (خوطوورە) دا تەناسوب هەیە.
دەستنووس
لە چاومدا، هەمی قەددت (کم) و (گم) و (من): لە چاومدایە هیی قەددت. (مز): لە چاومدا هەمی عەشقت.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی لاپەڕە 460:
غەمی چاوت لە چاومدا، هەمی قەددت لە سینەمدا
لەبەر سستی و ضەعیفی ئەو خەوێکە، ئەم خوطوورێکە!

شەرحەکەی دەڵێ: خەم و خەفەتی دووری چاوت لە چاوما نیگای کێشراوە و، دەردی دووریی باڵات لە سینەمدایە. ئەمە دڵم ڕەحەت دەکات کە پێوەندیم لەگەڵتدا پەیدا دەکا، بەڵام چەرخی ڕۆژگار پێم ڕەوا نابینێ ئەوەتە لەبەر سستی دڵ و بێهێزی چاوم خەمی چاوەکەت وەک خەون و دەردی دڵەکەت وەک خەیاڵێکیان لێ هاتووە، پێیان ناحەسێمەوە. من نابینم شتێک لە بەیتەکەدا هەبێ چەرخی ڕۆژگار بێنێتە ناوەوە، نەشی گوتووە غەم و هەممی چاو و سینە ئازاری داوم، بگرە غەم و هەممەکە بوونەتە خەون و خوطوور لە چاو و لە سینەدا. نالی غەمی چاوی یاری بۆ ناو چاوی خۆی هێنا هەتا بشێ ببێتە خەون چونکە چاو دەخەوێ. قەدی باریکیشی کردە خوطوور هەتا بە سینەدا تێپەڕێت. چاو سستە، قەد زەعیفە.
6
بە ظاهیر شادمانیمە لەبەر کەتمی هەموو دەردان
کە «نالیی» گەر بناڵێنێ ئەمیش نەشئە و سوروورێکە
لاپەڕەی 460
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: من لەبەرئەوەی هەرچیی خەم و پەژارە و دەردمە هەمووی ئەخۆمەوە و هیچی دەرنابڕم، وا دێمە پێش چاوی خەڵک کە شادمان بم، کەچیی ناخی دەروونم پڕە لە مەینەت و ئازار. ئەمەش جۆرە نەگبەتییەکە کە ناتوانم بناڵێنم، چونکە ئەگەر بێت و بتوانم بناڵێنم، ناڵینەکەم ئەبێتە جۆرە شایی و خۆشییەک و کەمێک ئازارمی پێ سووک ئەبێ. بەڵام کوا؟ !
لێکدانەوەی ئەدەبی
لە کۆ کردنەوەی (ظاهیر) و (کەتم) دا طیباق هەیە. وشەی (هەموو) یش هەڵئەگرێ (هەموو) ی بە مەعنا (گشت) بێ یا (هەم و) بێ واتە (هەم) ی بەمەعنا خەم لەگەڵ (و) ی عەطف. کەواتە لە (هەموو دەردان) دا لەطافەت هەیە. لە کۆ کردنەوەی (ناڵین) و (نەشئە) و (سوروور) یشدا طیباق هەیە.
دەستنووس
نەشئە و (عم) و (کم) و (گم) و (عب) و (من): شادیی و.