لاپەڕەی 453
هودهود: پەپوە سلێمانە .
نەفەس: دەم و دو .
اخوان الصفا: برایانی ڕاستیی و خاوێنی و بێگەردیی . ناوی حیزبێکی ئایینی و سیاسیی ئیسماعیلیی مەشرەبیشە لە سەدەی دەهەمی زایینیدا کاری کردووە، بنکەی لە بەسرە بووە و، پەیڕەوەکانی بە فەلسەفەی ئیسلام و یۆنانەوە خەریک بوون .
ئاصەف: ئیشارەتە بە ئاصەفی کوڕی بەرخیای وەزیری سولەیمان .
صەف: ڕیز .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
ئەم بەیتە وەک بەڵگە وایە بۆ بەیتی پێشوو. واتە: موطریبی دەم و دوو وەک پەپوە سلێمانە، کە نالییی خۆیەتی، لەبەرئەوەی کە بەدیمەن ڕەند و سادەیە و خۆی وەک ئەو باڵدارە بچووکە بە هیچ ئەزانێ، بووە بە خاوەنی (علم الکتاب). سڵێمان پاشایش برایەکی بێ ئەرک و تەکلیفە لەگەڵ کەس و کار و هاوڕێیان و، خۆی وەک ئاصەفی وەزیری سولەیمان پێغەمبەر ئەداتە قەڵەم، لەگەڵ ئەوەشا کە پادشایە و ئەو پایە گەورەیەی لەناو بنەماڵەی بابان و لەناو خەڵەکەدا هەیە.
وشەی (علم الکتاب) ئیشارەتە بە ئایەتی (قَالَ الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الکِتابِ) لە باسی حەزرەتی سولەیمان و شاژنی سەبەئدا. وەصفکردنی موطریبیش بە (هودهود نەفەس) لەوەوە هاتووە کە پەپوە سڵێمانە بە لەفز و گفتێکی شیرین لای سولەیماندا قسەی کردووە.
نیشانەی ئەوە کە مەبەست لە (موطریب) نالییی خۆیەتی، بەیتی چوارەمە و، پەیوەندی نالییی لەگەڵ سڵێمان پاشا و، هەستی شانازیی بە خۆ کردنی کە هەمیشە دەری ئەخا و، وەصف کردنی پەپوە سڵێمانه بە (هودهود نەفەس) و، بەراوردکردنی پەیوەندی نالییی و سڵێمان پاشا و، حەزرەتی سولەیمان و ئەو کەسەی ئایەتی (قال الذي عنده علم من الکتاب) لێی ئەدوێ.
دەستنووس
موطریبی (چر) و (خا): موطریب و. (چن) و (مز) و (عب) و (اح) و (خب): موطریب. بۆ (موطریب و) و (موطریبی) یش دەستئەدا. اخوان الصفا (خب): ئیخوانی صەفا.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی دووهەمی لاپەڕە 453:
صاحیبی «علم الکتاب»ـە موطریبی هودهود نەفەس
یا سولەیمانە لە «اخوان الصفا» ئاصەف صەفە
وشەی «صاحێبی» دەبێ «صاحیبی» بێ: چ لزووم نییە ڕاوێژی نالی بهێنینە سەر ڕاوێژی گفتوگۆی عادەتی، کە دەزانین نالی پەروای نەبوە لە بەکارهێنانی سەختترین وشە لە جێی پێویستدا. بەو «ێ»ـیە بەیتەکەش نەختێک تەنبەڵ دەبێت و جوانییەکەی دادەشکێ. صاحیب لێرەدە کە هودهود نەفەسەکەیە هەم بە واتای «خاوەن» و هەم بە واتای «برادەر» دێت. هودهودی حیکایەتی «سەبەء» و بەلقیس هاومەجلیسی صاحیبی «علمالکتاب» بوو نەک خاوەن. شەرحەکە وا ڕادەگەیەنێ کە نالی خۆی مەبەستە لە هودهودی هاومەجلیسی علم الکتاب، سلێمانیش سولەیمان پاشای بابان بووبێ. ئەم بۆچوونە بە چاو پۆشی و لێبوردوویی و سەلماندنی تەئویل نەبێ ناچێت کڵێشەی «یا سولەیمانە لە اخوان الصفا ئاصەف صەفە» جگە لەوە کە هودهود نالی بێ ئەو هودهودە خاوەنی علمالکتاب نەبووە، هاومەجلیسی بووە. لەمەش زیاتر، کە نالی هودهود بێ چۆن دەبێتەوە سولەیمان پاشا. شەرحەکە دەیەوێ بە باسکردنی تەوازوعی سلێمان پاشا گونجاندنێک بۆ نالی پەیدا بکات ببێتە هودهود نەفەس، بەڵام ڕێگەی ئەم تەئویلە کوێر بۆتەوە لە بەیتەکەدا بەوەدا کە هودهود نەفەسەکە «سولەیمانە لە ئیخوانوصصەفا»
بۆ لێکدانەوەی ئەم بەیتە دەگەڕێمەوە لای «چەپکێک لە گوڵزاری نالی»، هەرچەند نەختێک درێژەشی هەیە لەوێدا نووسیومە [نەختێک کورتکردنەوەی تێدا کراوە]:
((دەزانین ئەم«صاحیبی علم الکتاب»ـە هەمان کەسە کە بەدوای گێڕانەوەی حیکایەتی سەبا و بالقیس و عەرشەکەی لە لایەن هودهودە، هەستا و عەرشەکەی [بۆ سلێمان پێغەمبەر] هێنا. فکرمان بۆ ئەوەش دەچێ کە گۆرانی بێژەکەی [قەصیدەی نالی] هودهود نەفەس بێ دەبێ خۆی لە گۆرانیدا وەک هودهود باسی بەلقیس و عەرشەکەی سەبای کردبێ. لە هەمان کاتدا ئەم گۆرانیبیژە خۆی «صاحیبی علم الکتاب»ـە [وەک کە نالی دەڵێ] یا بەڕاستی [وەک ڕیوایەتی قورئان] یا بە ئاهەنگی گۆرانی عەرشی بەلقیسی حازر کردووە لە کۆڕی بەزم و گۆرانیدا [ئەویش لە قەصیدەی نالیدا]. هەروها «سلێمان»ـی پاشا و پێغەمبەر دەبێ لە نێوان «اخوان الصفا»دا واز لە پاشایی بهێنێ و بێتە ڕیزی «ئاصەف» کە وەزیری خۆیەتی و لەو دەمەدا ئەو «الذي عندە علم من الکتاب» - کە دەکاتەوە هەڵگری عەرشەکە - بووە... جارێکی دیکەش لە مەبەس نزیک دەبینەوە کە دەزانین لە نێوان«اخوان الصفا»دا پیاوێک هەبووە ناوی «ابو سلێمان» لەمەوە بە جارێ «سلێمان پێغەمبەر» ئەندامەتی گرووپی «اخوان الصفا»ی لێ دەبێتەوە بەشێکی کەسایەتیی ڕاستەقینە نەک لەڕێی تە شبیە و مەجاز... بەڵام جارێ دوورین لەوپەڕی واتاکەی چ دووری ئاسۆیی بێ بەرەو پانایی، چ دووری ستوونی بێ بەرەو بەرزایی وەیا قووڵایی بەیتەکە)).