واتە: هەڵه‌یه که ئەڵێیت وڵاتی چی و ماچین خۆشە. چین و ماچین خۆش نییە، ئێرە خۆشە. ئێمەش بۆیە لێرە لاناچین بەهیواین ماچێکمان دەسگیر ببێ، یان لێرە لەملا و لەولا ماچ کۆئەکەینەوە !

له کۆ کردنەوەی (خەطا) و (چین) و (ماچین) دا تەناسوب هەیە به دیمەن، چونکه (خەطا) سەرەڕای مەعنای هەڵه‌ ناوی شارێکیشە له تورکستان.. لەنێوان (خۆشە چین) و (خۆشەچین) ـیشدا جیناسی تەرکیب هەیە. لەنێوان (ناچین) و (ماچین) ـیشدا جیناسی لاحیق هەیە.

(چر) له پەراوێزی ئەم پارچە شیعرە نووسیویە: « خود در جواب خود فرمودە » واتە: نالییی خۆی له وەڵامی خۆیدا فەرموویەتی. مەبەستی ئەوەیه له وەڵامی ئەو پارچە شیعرەیدا وتوویەتی که لەم دیوانەدا له پاش ئەم پارچە شیعرەوە بڵاوی ئەکەینەوە. له نوسخەی (تۆ) یشدا هەر له سەر ئەم پارچە شیعرەوە نووسراوە: « از ڕدیف این غزل خودش جواب خود بدینگونه دادەاست » واتە: له چەشنی ئەم غەزەله خۆی وڵامی خۆی بەم جۆرە داوەتەوە و ئەنجا ئەم پارچە شیعرەی بەدوادا نووسیوەتەوە، بەڵام وەک سەرەتای پارچەی داهاتوودا ڕوونی ئەکەینەوە،
ئەم دوو پارچەیە هیچ پێوەندییەکیان بەیەکەوە نییە و، شتێکی ون لەم نێوانەدا هەیه هێشتا ڕوون نەبوەتەوە.
هەروەها له نەسخەی (تۆ) دا له سەرەتای ئەم پارچە شیعرەوە نووسراوە « این غزل دلخواه حضرت نقیب مرحوم جناب میرە سورە رحمەاللە است..». واتە: ئەم غەزەله به ئارەزووی حەزرەتی نەقیبی ڕەحمه‌تی جەنابی میرە سوورەیه ڕەحمه‌تی خوای لێ بێ. بەڵام نەقیب کێیه و میرە سوورە کێیه و مەسەلەکە چۆنە؟ هیچمان بۆ ڕوون نییه.

واتە برۆکانت پەیوەست و چین چینن. پەرچەمیشت هەروا چین له سەر چینه به سەر ناوچاوانتا هاتوەتەوە. ئازیز، توخوا پێم ناڵێی ئەم هەموو چینانه چین کۆتکردوونه‌تەوە؟

لەنێوان چوار وشەی (چین) ی یەکەم و (چین) ی پێنجەمد‌‌ا جیناسی تەرکیب و، لەنێوان چوارەکه خۆیشاندا جیناسی تەواو هەیە.
ئەشگونجێ مەعنای بەیتەکە وا لێک بدرێتەوە که ببێ به (حوسنی تەعلیل) بۆ بەیتی پێشوو. واتە، برۆت شارێکی چین و، پەرچەمت شارێکی تری چین و، مادەم لای خۆمان ئەم هەموو شاری چینه هەبێ، ئیتر بۆچی بچین بۆ چین و، لەڕێی خوادا پێم ناڵێی ئەم هەموو شاری چینه، چین‌ کۆت کردوونەتەوە؟

هەر (چر): پڕ، (مز): هەم. پێم بڵێ (ت) و (خب): پێم بڵێن. (تۆ) و (عب): بێ خەطا.

واتە کڵافە مووی بۆنخۆشی زوڵفت، کڵافە ئاوریشمێکه، لێرەوە تا چین موشک و عەنبەر بڵاو ئەکاتەوە. یاخود ئەڵێین نالییی زوڵفی یاری شوبهاندووە به ناوکی ئەو ئاسکانەی موشکیان تیایە و، ئەڵێ وەک چۆن بن ناوکی ئەو ئاسکانه هەڵئەدڕن و موشکەکەی لێ دەردێنن و بۆنی خۆش به هەموولایەکدا بڵاو ئەبێتەوە، تۆش زوڵفی وەک ناوکی ئاسکی خۆت بکەرەوە و له‌تی که، با بۆنی خۆشی لێرەوە تا چین بگرێتەوە. بەم پێیە ئەبێ (شکافێکه) به (شکافی که) بخوێنرێتەوە.

شکافێکه (عم) و (ک) و (تۆ) و (مز) و (مز) و (عب) و (اح) و (خا) و (خب): شکافێکی، نافی زوڵفت (تۆ): چینی زوڵفت. (« پەراوێزی » چر) و (ک) و (مز) و (اح): زوڵفی موشکین، دەڕێژێ (چن): دەکێشێ. میسک و (چن) و (عم) و (کم) و (گم) و (من) و (اح): موشک و.

واتە: هەزاران کەس له سەر تاقە گوڵێکی باخی جوانیی تۆ، گوڵۆچنی هەژار و بێ جلوبەرگ و دەرۆزەکەر و ڕۆزی خوازن، یان گۆرانیبێژن. جاران باو بوو له کوردستانا زۆر کەسی هەژار به لادێکانا ئەگەڕان گۆرانییان ئەوت و شمشاڵیان لێ ئەدا و بەوە ئەژیان. یاخود: هەزاران کەس ئەیانەوێ تامی تۆ بچێژن و پەڕەی گوڵی تۆ بکه‌ن به بەرگی خۆیان و گۆرانیی به باڵای تۆدا ئەڵێن.

لەنێوان یەکێتیی مەعنای (گوڵێکی) و زۆریی مەعنای (هەزار گوڵچین) و، ئەو بۆنه‌ی له مەعنای (بەرگی گوڵێکی) یەوە دەرئەکەوێ و ئەو نەبوونەدا که له (بێ بەرگ) ەوە دەرئەکەوێ، طیباقێکی ئێگجار هونەرمه‌ندانە هەیە، هەروا تەناسووبێکی جوانیش لەنێوان مەعنای (بولبول)، که له شێوەی نووسینی جارانی (هەزارــ هزار) ەوە دەرئەکەوێ، لەگەڵ (نەوا) ی (نەواچین) دا هەیه.

واتە: تۆ خۆری و ئەوانەش که له جوانیدا ناوبانگیان دەرکردووە و ڕوومەتیان وەک مانگ وایه، ئەستێرەن و هەموو له تۆوە ڕووناکی وەرئەگرن. کەواتە ئیتر گەوهەری شەوچرای داماو چۆن ئەتوانێ بەرابەر به جوانیت خۆی بنوێنی.
ئەشگونجێ مەبەست له (شەوچرا) گەوهەری شەوچراغ نەبێ، (چرای شەو) یا کرمە به شەو تیشکدەرەوەکه بێ. بەم پێیە مەعنای نیوە شیعری دووهەم وای لێ دێتەوە: که مادەم تۆ خۆر بی و هەموو جوانان له ئاستی تۆدا ئەستێرە بن، تیشکیان لەچاو تیشکی تۆدا وەک چرای شەو یا وەک کرمی شەوچرا وایە، جا توخوا ئەبێ شەوقی چرای شەو یا شەوقی کرمی شەوچرا له ئاستی شەوقی ڕۆژدا چیی بێ؟

واتە: هەرچیی زەڕڕەی خۆشەویستیی به ڕووتەوەیە هەموو لەگەڵ ڕق و کینه‌ و تووڕەییدایە و لەوانەیە ئێمەشی بەرکەوین. بەڵام ئێمەش خوامان بۆ ماوەتەوە یاریدەرمان بدا و بتوانین لەبەر ئەم ڕق و کینه‌یەی ڕووی تۆدا لاچین.
ئەشگونجێ که (میهر) هەر به خۆر مەعنا لێکبدەینەوە و مەعنای نیوە شیعرەکه‌ وای لێ بێتەوە که هەموو وردەکانی تیشکی خۆری ڕووت به قین و کینەوەن و لەوانه‌یه بنیادەم بسووتێنن..

لەنێوان (ذەڕڕە) و ( میهر) دا بەوپێیە که (میهر) به مەعنا (خۆر) بێ، طیباق و لەنێوان (میهر) و (ڕووت) دا بەوپێیە که دیسان (میهر) بەمەعنا (خۆر) بێ جۆرە تەرادوفێک و، لەنێوان (میهر) و (قین) ـدا بەو پێیە که (میهر) بەمەعنا (خۆشەویستیی) بێ طیباق و، لەنێوان (باقین) و (بەقایە) دا جۆرە جیناسێک هەیە.

ڕووتە باقین (چن): ڕووتە باقیی. (عم) و (ت) و (ک) و (مز) و (اح) و (« پەڕاوێزی » خا) و (خب): ڕووتە پڕ قین. (تۆ) و (عب) ڕووت و باقین. (« پەڕاوێزی » خا): ڕووت و بەرقین. لەوانەشە (پڕ قین) بێ. خودامان بۆ بەقایه (عم) و (کم) و (گم) و (ت) و (ک) و (مز) و (اح) و (من) و (خب): خودا یاریی بدە تا، یاخود: خودایا ڕێ بدە تا.

واتە: نالییی، به خاوەن وەفاکان بڵێ بێن. یا بڵێ با له ناو خۆماندا بەوەفا بین، چونکه دنیا ئەوەندە ناهێنێ و هەموومان بەرەوەو مەرگ ئەچین و پێویستمان به بێڵ و پاچە گۆڕی پێ هەڵکەنین بۆ خۆمان و، خاکمان ئەوێ پاش مردن تیا بنێژرێین.
ئێمه وای بۆ ئەچین له نوسخەی ئەسڵیدا (و) ێک له دوای وشەی (وەفا) وە بووە و نیوە شیعرەکە بەم جۆرە بووە:
بڵێ « نالییی» به ئەربابی وەفا و بەین:

بڵێ (ک) و (ت) (اح) و (خب): بڵا. (« پەڕاوێزی » چر) و (کم) و (گم) و (من): وەرە، خاک و بێڵ و (چن) و (ک) و (اح): بێڵ و خاک و.