واتە: ئەوانەی بەدوای جوانیدا ئەگەڕێن و ئەیژمێرن. نووسیویانه یار خاڵێکی پێوەیه و دوو زوڵفی هەیە که به هەردووکیان (واتە به خاڵ و زوڵف) ئەبن به سێ، یان خاڵ و زوڵفی، یان تەنها هەردوو زوفەکه‌ی، ڕەشن.

له کۆکردنەوەی (یەک) و (دوو) و (سییان) ـدا بەپێی ئەوە که ڕەقەمی ژمارەن تەناسوب و، بەپێی ئەوە که جیان له یەک طیباق هەیه. هەروەها له کۆکردنەوەی (نووسییان) و (دووسییان) ـدا، جیناسی لاحیق و، له (سییان) خۆیشیدا لەطافەت هەیه.

تەعدادی مەحاسین (« پەراوێزی » چر و چن) و (کم) و (گم) و (ک) و (ت) و (مز) و (عب) و (اح) و (خا): تەعداد و موحاسب. خاڵ یەک و (« پەراوێزی » چر) و (عم) و (عب) و (خا): خاڵی یەک، (گم) خاڵ یەک.

نالییی له شیعری پێشوودا جوانییەکانی یاری ژمارد، لەم شیعرەشدا دێتە سەر باس و لێ دوانیان، ئەڵێ: هەرچیی که زوڵفەکانیەتی، بەهۆی کوفریانەوە (که ڕەشییەکەیانە و ڕەشییش نیشانه‌ی کوفرە)، تاریکن و بوون به ماری ئەرقەم. هەرچی خاڵی وەک سفریشیەتی بەهۆی بۆشی و پووچییەوە، ئەڵقەی هیندۆسییەکانە که ئەیکەنه لووتیان، بەپێی ئەم مەعنای دواییە ئەبێ خاڵه‌کە به سەر لێوی یارەوە بێ، تا وەک لەبارەی شێوەوە شوبهاندی به حەڵقەی هیندۆسییەکان که هەم ڕەشە و هەم خڕە، لە بارەی جێگاشەوە بشێ به لووتەوانه دابنرێ.
نالییی له نیوە له نیوە شیعری پێشودا ویستوویه ئیشارەت به کۆکردنه‌وەی موسڵمانانی سەرەتای پەیدابوونی ئیسلام بکا له ماڵی (ابن الارقم) و ئەو مەعنایەش بگەیەنێ کەوا: خەتای کوفری زوڵفە پەڕەوازەی ماڵی ئەرقەم بوون. هەرچەند ئەم مەعنایە شتێکی تەواو نادا بەدەستەوە و نازانرێ مەبەست کێیه، بەڵام نالییی. له هچە، ئەوەشی هەر مەبەست بووە. ئەمه یەکێکه له خاسییەتەکانی نالییی. له وشەی (هیندوسییان) ـیشدا ویستوویە ئەوە بگەیەنێ که زوڵفەکانی یار به خاڵی وەک ئەڵقەی هیندوویه‌وە ئەکەن سێ.

واتە: یار، زوڵفی دڵداران کەمەندێشکەر و، وەک لەشکری بێ شومار تاڵ - زۆری، ڕیز به ڕیز و چین به چین هێنا پێشەوە و دایهێنا و شانه‌ی کرد، مه‌بەستی یار لەم زوڵف خستنه پێش ڕووەی، ئەوەیە بڵێ زوڵفەکانم وەک سوپای زەنگیی بێبایەخن و ئەگەر شتێکیشیان لێ بێ، مەبەست نییه، یاخود وەک سوپای زەنگیی قیرین و ڕەشن.

لە وشەی (قیر و سیا) دا، وەک وتمان، لەطافەت هەیه.

زەنگیی (چن): هێندیی (کم) و (کم) و (من) (خب): ڕەنگی، واتە: وەک.

واتە: ئەوە یارە وەک ئاسک نازدار و جوانانه که وێنەیان بووە به نەخش و لەناو چاوما کێشراوە، لەشیان سپیی و، چاو و خاڵ و موویان ڕەشە.

لەنێوان (سپیین ) و (سییان) دا طیباقی لەفظیی هەیه.

دیدەمن (« پەراوێزی » چر و چن و خا) دیدەتن. چاو و خاڵ و (عم) و (گم ) و ) من): دیدە کاڵ و.

واتە: داوەرانی دادگا نامه‌ی کرداریان ڕەشە و، غیرەت و نامووسیان نەماوە، له جیاتیی گوناهبار بێ گوناه تاوانبار ئەکەن و به پێچەوانه‌شەوە.
به نیشانەی شیعرەکانی پاشەوەدا مەبەستی نالییی له (حاکمانی مەحکەمه) ئەوانه‌یه خۆیان به ناحەق کردووە به پاسەوانی ئایین.
دووریش نییە (مەحکەمەی نامەسییان) جەمعی (مەحکەمە نامەسیی) بێ و وشەکە تورکیی بێت و، بەوپێیە شیعرەکە پلار بێت لە حوکمڕانانی عوسمانیی.

لەنێوان (نامە سییان) و (نامووسییان) دا جۆرە جیناسێکی تەرکیب هەیه.

مەحکەمه‌ نامه‌ سییان (عم) و (کم) و (گم) و (من) و (عب) و (اح) و (« پەراوێزی » خا): مەحکەمەی نامه سیاه، (ک) و (مز) مەحکەمە نامه سیاە. (ت) و (خب): مەحکەمه‌ی نامه‌ی سیاە.

واتە: نەرمیی و جوانیی جبەی فش و فۆڵی پڕ له فڕ و فێڵیان که بۆ نیشانه‌ی له خوا ترسانی خۆیان لەبەریان کردووە و، زمان لووسی خەڵکی ساویلکه هەڵخەڵەتێنیان، هەموو شایەتی درۆن و نابن به بەڵگەی ڕاستگۆییان.

لەم بەیتە و بەیتی پێشوودا، لەنێوان (حاکمان) و (مەحکەمه) و (نامه سیا) و (خەرقە) و (شاهیدی زوور) دا تەناسوب هەیه.

نەرم، و (عم): بەزم و، خەرقەیی (عم) (ک) و (اح) و (ت) و (خب): فیرقەیی، ئەم بەیتە تەنها له نوسخەی (عم) دا بەیتی پێنجەمە، بەڵام ئەوە هەڵه‌یه.

واتە: گیانەکەم ! نەکەی هەرگیز به ڕەواڵه‌ت و دیمەن هەڵخەڵه‌تێی. خۆت ئەزانی ڕووسپییەکان به دیمه‌ن جوان و ڕازاوەن لای خوا چەند گوناهبار و ڕوو ڕەشن.
لەنێوان (ڕووسپیی) و (ڕووسیا) دا طیباق و، له نیوە بەیتی دووهەمدا بەرابەر به نیوە بەیتی یەکەم حوسنی تەعلیل هەیه.

واتە: نالییی ! نەکەی له‌ناو کۆڕی ئەوانەدا کە کۆبوونەتەوە له واعیظ، گوێیان بۆ پەند و ئامۆژگارییەکانی شل کردووە، ناوی سەرخۆشان به خراپە بێنی.. سەرخۆشان لەوێیش خەفیەیان هەیە، خۆی به گوێگری واعیظ داوەتە قەڵەم، قسەکریان پێ ئەگەیەنێتەوە و ئەنجامەکەی بۆ خۆت باش نابێ.. تۆیش ئەچیتە ڕیزی خەرقەپۆشانی زمانلووسی تەنها به دیمه‌ن پیاوچاکەوە... کۆڕی مەیخواران له ناو ئەنجومەنی واعیظیشیدا کەسی وایان هەیه له‌بنەوە لەگەڵیان بێ.