نالییی لەم پارچە شیعرەیدا بای تیژڕەو ئەکا بە نامەبەری خۆی و دەست ئەکا بە بەری پشتێنا و پێی ئەڵێ: خوا بمکا بە قوربانی تۆزی ئەو ڕێگایەی تۆ بەسەریا ئەڕۆی، تۆ شارەزای هەموو کون و کەلەبەرێکی شاری شارەزووری و ڕێت لێ ون نابێ، بڕۆ ئەم نامەیەم بۆ بگەیەنە و هەواڵم بۆ بپرسە و بزانە...
شارەزوور: ئیستا ناوچەیەکی بچووکە لە پارێزگای سولەیمانی، (خاکوخۆڵ) ـی زێدی نالییی یەکێکە لە گوندەکانی. بەپێی دابەشبوونی بەڕێوەبەرێتیی ئەو سەردەمەی نالییی ئەم پارچە شیعرەی تیا وتووە، بەشی زۆری کوردستانی ئیستای عێراقی گرتووەتەوە. بەڵام بە نیشانەی ئەوەدا کە نالییی خۆی لەمەوپاش لە باسی سولەیمانیدا ئەڵێ:
بۆ دەفعی چاوەزار ئەڵێن شاری شارەزوور
دیارە مەبەستی لێی، تەنها شاری سولەیمانی و دەور و پشتیەتی. نالییی، کوردی کەوتووە وڵاتان، شاعیری خاوەن هەستی ناسک، پاش ئەوەی لە ئەنجامی تێکچوونی حوکمڕانیی بابانەکانا کوردستان بەجێ ئەهێڵێ و سەری خۆی هەڵئەگرێ و ڕوو ئەکاتە شام و ماوەیەک لە نامۆییدا ئەمێنێتەوە، هەوای نیشتمان ئەداتەوە لە کەللەی، ژانێکی قووڵ لە دەروونیا گینگڵ ئەخوا، ئەنجامەکەی ئەم شاکارە هونەرییە، ئەم تابلۆ پڕ واتایە ئەبێ کەوا لەوێوە بۆ هاودەردێکی خۆی، بۆ (عبدالرحمن بەگی سالم) ی ناردووە و ئەویش لە سولەیمانییەوە بە شاکارێکی تری لەم چەشنە وەڵامی ئەداتەوە، کە پیاو هەردوکیان بەراورد ئەکا. وا ئەزانێ دوو کەون خراونەتە قەفەز، قەفەزێکی دەربەدەری و یەکێکی دەستبەسەری، لە بەرابەری یەکدا ئەخوێنن و بۆ یەکدیی ئەستێننەوە.
لەو ڕۆژەوە کە شیعر هەیە، تەرازووی جیاکردنەوەی شیعری ڕاستەقینە لە شیعری تەنها بەدیمەن، هەر ئەوە بووە، شاعیر تا چ ئەندازەیەک لەگەڵ خۆیدا ڕاستی کردووە و شیعرەکەی چەند لە ناخیەوە هەڵقوڵاوە، ئاخۆ دەنگدانەوەی ژانی دەروونی خۆیەتی، یا بۆنە و پێویستی و باری ژیان زۆری لێ کردووە بیڵێ. وا بزانین تاقە شتێ لە هەرچی باشتر وەڵامی ئەم پرسیارەمان بداتەوە و ئەم ڕاستییەمان بۆ دەرخا، ڕادەی لەگەڵدا گونجان و بە دڵاچوونی کۆمەڵی خوێندەوارانە. بۆیە، بێگومان، ئەو پایەیەی ئەم پارچە شیعرە لە مێژووی ئەدەبی کورددا دەستی خستووە، نیشانەی ڕاستیی شاعیرە لەگەڵ خۆی و بەڵگەی ئەوەیە شیعرەکەی لە قووڵایی دەروونیەوە سەری کردووە.

ئەی - ی دووهەم - (اح): وەی.

واتە: ئەی ئەو بایەی کە نەوازش و دڵدانەوەت، یاخود ناسکیت، پەنهانە و کەس پێی نازانێ. چونکە با وەختێ بە بایەکی خۆش دائەنرێ کە بە ئاستەم، وەک بەدزییەوە. بوەزێ. هەوایەکی ئەوێ بیجووڵێنێ.. هاوڕێی بنییادەمە، چونکە ئەگەر نەبێ بنیادەم خەفە ئەبێ.. ئەی ئەو بایەی کە بەئاستەم هەڵکردنت، مژدەیە بۆ دڵ و دەروونی ئەوانەی لەسەر سووچی بەرماڵی بە دڵ ئامادەیی و دوورنەکەوتنەوە دانیشتوون.
مەبەستی گفتوگۆکە پاش چەند شیعرێکی تر دێ.
دهەمدەمە (اح): هەمدەمم.

مەبەستی لەوەیە با لەوەدا کە جاروبار ساردە، هاوسروشتی تۆفانی چاوی دڵدارانە کە فرمێسکی تەڕیانە. لەوەشا کە جاروباریش گەرمە، هاوسروشتی بڵێسەی دڵەی وەک تەنوور گەرمیانە کە لە شێوەی فرمێسکی گەرمدا دێتە دەرەوە.

مەعنای ئەم شیعرە وەک لێکدانەوەی ئەو شوبهاندنەیە کە لە شیعری پێشوودا هەبوو. واتە: لەو کاتانەشدا کە گەرمی، ئەبێ بە دەمەی ئاسنگەر و خوێنی، یاخود دەمی، لەخۆبایی بوون ئەبزوێنی، وەک مەشهوورە بنیادەم لە کاتی گەرمادا تووڕەیە و ئاگای لە خۆی نامێنێ چی ئەکا و چی ئەڵێ..

لە کردنی (با) دا جارێک بە سروە و باوەشێنکەری دڵ و جارێکیش بە دەمەی ئاسنگەر، طیباقێکی جوان هەیە، سەرەڕای ئەو جوانییەی لە کۆکردنەوەی طۆفانی دیدە و ئاگری تەنووری دڵدا هەیە لە شیعری پێشوودا، کە ئیشارەتێکیشی تیا کردووە بە ئایەتی (و فار التنور) لە باسی تۆفانەکەی حەزرەتی نووحدا.

دڵ (ت): ڕۆح.

واتە: ئەو تۆزەی بای شەماڵ ئەیجووڵێنێ و ئەو گێژەڵووکەی بای باشوور هەڵی ئەکا و ئەو کزە ساردەی ڕەشەبا ئەیبزوێنێ، هەموو فەوتاو و سەرگەردانی گەڕان بەدوای ئەوەدان کە دڵی بۆن و بەرامە خۆشی تۆ پەسەندیان بکا.

عاطر شەمیمتە (چن) و (ک): پڕ فەیض و عاطیرە.

واتە: هەیوانی ماڵی خۆڕاگرتن و بوردەباریم سووتا، سەبر جێگەیەکی نەما خۆی تیا حەشار بدا، کەوتە دەشت. دڵ و دەروونم تەنها سووچێکیان بۆ ماوەتەوە دوعای (یا صەبوور) ی تیا بخوێنن، بەڵکو خوا دەروویەکی خێریان لێ بکاتەوە.

دڵ و (« پەراوێزی » چن) و (ت) و (ک) و (مز) و (اح): دەر و بەپێی ئەم نوسخانەی مەعنای شیعرەکە وای لێ دێتەوە: دەر و ناوی هەیوانی ماڵی سەبرم ئاگری تێ‌بەربوو.. (عم): وەکو. بەم پێیەش مەعناکەی وای لێ دێتەوە: هەیوانی خانووی سەبرم، هەروەک ناوەوەی، ئاگری تێ‌بەربوو. گۆشەیی ذیکرێکی (چر): گۆشەیی ذیکرێکە. (ت) گۆشەیی ذیکرێک کە.

ئاهـ و ئەشکە (« پەراوێزی » چر): ئاهە وشکە. ئەگونجێ ئەمیش هەر (ئاهە و ئەشکە) بی وا نووسرابێ.

واتە: وەک هەناسەی ساردی درێژم بە پەلە بڕۆ تا ئەگەیتە بەردەرگای ماڵی دۆست و وەک فرمێسکم جاری ببە تا ئەگەیتە ئاوی شێوە سوور.

لە کۆکردنەوەی (ڕەوان) و (دەوران) دا جیناسی لاحیق و لە کۆکردنەوەی (ئاە) و (ئەشک) و (خاک) و (ئاو) و (شیو) دا تەناسوب هەیە. لە هێنانی ناوی (شیوەسوور) یشدا ئیشارەت بەوە کراوە کە فرمێسکی شاعیریش خوێناوە و سوورە. ئەوەش گونجانێکی جوانی تیایە.

ئاوی شیوەسوور (« دیسانەوە پەراوێزی » چر): شیوی پردە سوور.

واتە: کە گەیشتینە سەر (شیوەسوور) و نزیکی سولەیمانی بوویتەوە، لادە، کەمێک بحەسێرەوە، بەو ئاوە خۆت بشۆ، هەرچی تۆز و خۆڵی ڕووی زەویت لەو ڕێگەیەدا لێ نیشتووە، هەمووی دابشۆ. تۆ خۆت پاک و ئاوەکەش پاکەوەکەر، بە دیتنی یەک شاد ببن.
(طاهیر) و (طەهوور) لە زاراوەکانی فیقهن.

کە تۆی (کم): ئەتۆ.

لە وشەی (عەینی) دا لەطافەت هەیە چونکە هەم مەعنای (کانی) و هەم مەعنای (خۆی) ـیش ئەگەیەنێ. لەنێوان (نار) و (چنار) دا جیناسی ناقیص و لەنێوان (چنوور) و (چنار) دا جیناسی لاحیق هەیە.

ئاوێکە پڕ لە نار و چنار و (کم) و (گم) و (من): ئاوێکی صافە پڕ لە چنار و. (عب): ئاوێکە پڕ لە دار و چنار و. گوڵ و چنوور (ت) و (مز): گوڵی چو نوور. واتە گوڵی وەک نوور.

واتە: سەرچنار کانییەکە وەک خۆر وایە، وەک چۆن خۆر بەسەر پارچە بلووری ئاسمانەوە لە صەد لاوە تیشک بڵاو ئەکاتەوە، ئەمیش پاک و ڕۆشن و بێ‌گەرد لە صەد لاوە هەڵئەقوڵێ و بەسەر بەردی خاوێنی وەک بلوور سپیی ناو کانیدا ئەڕوا..
ڕووشنی (چن): ڕووشنی و.

واتە: یاخود سەرچنار کانیاو نییە، ئاوێنەیەکە دانراوە، دیمەنی ئاسمانی بە ئەستێرەکانیەوە تیا دیارە. (وردە بەردەکانی بنی ئاوەکە، جێگەی ئەستێرەکان ئەگرنەوە لە شوبهاندنەکەدا). بەڵام چونکە وێنەی ئەستێرەکان لە ئاوەکەدا ئەجووڵێنەوە (مەبەست ئەوەیە کە ئاوەکە بەسەر وردە بەردەکانا ئەڕوا، وا دێتە پێش چاو بجووڵێنەوە و بکشێن)، وەک ڕاکشاین و درێژ کشابن وایە و لەوەدا لەوە ئەکەون کە لە ئەستێرەی عادەتی بچن و وەک ئەو ئەستێرانەیان لێ دێ کە بەدوای شەیتانە بۆ ئاسمان ڕۆیشتووەکاندا ئەکشێن.

ڕابکشێن (چر) و (ک) و (مز) و (تۆ) و (عب) و (اح): ڕابکشێ.

واتە: یا هیچیان نییە، سەرچاوەی پڕ بەرەکەتی خواناسانە، سەرچاوەی ڕووناکییە، لە کێوی توورەوە دابڕژێتە خوارەوە.

پڕ فەیضی عاریفە (عم) و (ت) و (مز) و (عب) و (من): پڕ فەیض و عاطیرە. (تۆ) پڕ فەیضی عاطیرە. یەنبووعی نوورە دابڕژێنێ (کم) و (گم) و (من): یا ئاوی ڕۆح بەخشە کەوا دێ. (چر) و (عم) و (ت):... دادەڕژێنێ. (چن): دابڕێژنێ یا دابڕێژێنێ.

واتە: ئەگەر فرمێسکی چاوەکانم تیژ و بێ بەرهەم و گەرم و سوێر و سوور نەبوونایە، بە ئاوی بەکرەجۆم ئەوت فرمێسکی منە، بەڵام ناتوانم وا بڵێم چونکە هەرچەند فرمێسکی منیش وەک ئاوی بەکرەجۆ زۆرە، بەڵام ئەو خاسیەتانەی باسم کردن و لە فرمێسکی چاومدا هەن، لە ئاوی بەکرەجۆدا نین.
نالییی، لە دانانی ئەم خاسیەتانەدا بۆ فرمێسکی چاوی خۆی و دژەکانیان بۆ ئاوی بەکرەجۆ، مەعنا ئاراییەکی زۆر جوانی کردووە، سەرەڕای ئەو زیادەڕەوییەش کە چاوی خۆی بە یەکێک لە جۆگاکانی سەرچنار داناوە.

وشەی (بەکرەجۆ) لەم شیعرەدا بەگوێرەی زانستی نەحوی کوردی (متنازع فیە) یە لەنێوان (دەموت) و (نەبوایە) دا و ڕاستکردنەوەی ڕستەکە بەم جۆرە ئەبێ: ئەگەر بەکرەجۆی ئەشک تیژ و بێ ثەمەر و گەرم و سوێر نەبوایە، ئەم وت جۆگەی بەکرەجۆ دوو چاوی خۆمە.

دوو (چن) و (من): کە.

نالییی کە لە شیعرەکانی پێشوویدا (با) ی تیژڕەوی لەجیاتیی خۆی نارد و بەسەر کوردستانا فڕاندی، تا گەیاندیە (شیوەسوور) و دەم و چاوێکی لەوێ پێ شۆری و لەوێیشەوە بردی بۆ (سەرچنار) و ئەو هەموو تەعریفەی سەرچناری بۆ کرد، نەیهێشت لەوێ داکەوێ. لەوێیشەوە ناردی بۆ (خاکوخۆڵ). بەڵام مەبەستی سەردان لە (خاکوخۆڵ) نەبوو، تەنها بۆ ئەوەی بە بێوەفا دەرنەچێ ناوێکی ئەوێیشی هێنا.. سولەیمانیی ئەویست، ئەو سولەیمانییەی بیرەوەرییەکانی لە تەختی دڵی هەڵکەنرابوون و خۆشترین ساڵەکانی ژیانی تیا بردبوە سەر. ئەوەتە بۆی دێ بە پیاهەڵدانی سولەیمانیدا و یەکە یەکە بیرەوەرییەکانی خۆی بۆ باس ئەکا و ئەڵێ: نەکەی بەر لەوەی بە سولەیمانیدا تێپەڕێ، بچێتە دەشتی وەک عەنبەر بۆنخۆشی (خاکوخۆڵ). سولەیمانیی لەپێش هەر کوێیەکەوەیە.

نەبی (عم) و (کم) و (گم) و (من): مەبە. هەتا (چن) و (ک): حەتتا. (عم) و (ت) و (مز): هەرتا.

واتە: مەبەستم لە سولەیمانی ئەو باخچەی بەهەشتەیە کە هەر لەوێ ئەتوانی بە ماوەیەکی کەم بۆنی خۆشی کاکۆڵی کوڕە لاو و زوڵفی حۆرییە نازدارەکان هەڵ بگرێ. دیارە سولەیمانی کە بوو بە باخچەی بەهەشت، ئەبێ پڕیش بێ لە (غیلمان) ـی کاکۆڵ درێژ و بۆنخۆش و لە (حوور) ی زوڵف وەک موشک خۆشبەرامە.

تێدا بە (چن) و (من): تێیدایە. موشکین (اح): زەلیف.

واتە: ئەو سولەیمانییەی کە بێبایەخترین شتی بەبایەخە.. خاکی سروشتی عەنبەری بۆن خۆشی هەیە یا لەگەڵ عەنبەردا تێکەڵە و داری وەک داری بۆنخۆشی عوود بەڕەواجە و گەوهەر لە خەرج و باجی بەردیا ئەدرێ و جۆگەی ئاوی وەک نوور وایە یا سەرچاوەی نوورە.

لە کۆکردنەوەی (میزاج) و (ڕەواج) و (خەراج) دا هەرچەند جیناس نییە، بەڵام وشەئاراییەکی جوان هەیە کە لە زۆر شوێنیتریشدا نالییی شتی وای هەیە. لە کۆکردنەوەی (خاک) و (دار) و (بەرد) و (عوود) یشدا تەناسوب هەیە. لە (عەین) ـیشدا لەطافەت هەیە.

میزاجی (کم) و (گم) و (من): ڕەواجی. (مز): خەراجی. عەنبەر و (چن) و (گم) و (ک) و (تۆ): عەنبەرە. گەوهەر و (چن) و (گم) و (ک) و (تۆ) و (عب): گەوهەرە.

لە کۆکردنەوەی (شام) و (نەهار) دا طیباق و لە کۆکردنەوەی (نەهار) و (بەهار) و (بوخار) و (بوخوور) دا جیناسی لاحیق و لە کۆکردنەوەی (تۆز) و (بوخار) و (عەبیر) و (بوخوور) دا تەناسوب هەیە. سەرەڕای جۆرە طیباقێکیش کە لەنێوان (تۆز) و (عەبیر) و (بوخار) و (بوخوور) دا هەیە لەو ڕووەوە کە (تۆز) و (بوخار) بێبایەخ و بەڵکو خراپن، بەپێچەوانەی (عەبیر) و (بوخوور) ەوە.

واتە: شارێکی بەداد یاخود شارێکی تەخت و گەرمە و لە شوێنێکی خۆش و نەرماندا دروست کراوە. کە پێیشی ئەڵێن شاری شارەزوورە، لەبەر ئەوە نییە ڕاستە شاری شارەزوورە، بەڵکو بۆ چاوەزار و لێ لادانی چاوی پیس، وای پێ ئەڵێن. مەبەست لە خراپیی دانە پاڵی سولەیمانی بۆ شارەزوور یا ئەوەیە کە شارەزووری ئەو سەردەمە دواکەوتوو و پڕ لە دەرد و ئازار بووە و ئاو و هەوایەکی ناخۆشی بووە، یا ئەوەیە کە وشەی (شارەزوور) مەعنای شاری جەور و ستەم، یا شاری درۆ و بوختان، یا شاری زۆری کوڕی ئەژدەهاک ئەگەیەنێ، وەک لە کتێبە مێژووییە کۆنەکاندا نووسراوە. عادەتێکی میللییش هەیە منداڵی خۆشەویست بۆ دەفعی چاوی پیس ناوی ناشیرینی لێ ئەنێن، گوایە بۆیەش بە شارێکی جوان و خۆشەویستی وەک سولەیمانی وتراوە شاری شارەزوور.
نالییی ئەوەشی لەم شیعرەدا مەبەست بووە کە لە بەرابەری وشەی (عەدل) ـدا کە هەم مەعنای دادپەروەری و هەم مەعنای ڕێک و تەختیش ئەگەیەنێ، وشەی (شارەزوور) دانێ کە وەک مەعنای (شاری درۆ و بوختان) ئەگەیەنێ، وەک وتمان، مەعنای (شاری شیو) یش ئەگەیەنێ، چونکە (زوور) لە عەرەبیدا بەمەعنای شیویش هاتووە.

نیوەی یەکەمی ئەم شیعرە جیاوازییەکی زۆری لە نوسخە دەسنووس و چاپەکانی بەردەستمانا تیا هەیە. ئێمە پشتمان بە نوسخەی (چر) بەست. لەبەر بایەخی جیاوازییەکانیان و بۆ یارمەتیدانی لێکۆڵینەوەی پتری دواڕۆژیش، تێکستی نوسخەکانی تریش لێرەدا ئەنووسێتەوە.
(چن و (اح): شارێکە عەدل و گەرم لە جێگێکی خۆش و نەرم
(عم): شارێکە پڕ لە عەدل لە جێگای خۆش و نەرم
(کم): شارێکە پڕ لە عەدل و کەرەم، جێیەکی خۆشی و بەزم
(گم): شارێکی عەدل و گەرم لە جێگەیکی خۆش و نەرم
(ت): شارێکی عەدل و گەرمە لە جێگێکی خۆش و نەرم
(ک): شارێکە عەدل و گەرمە لە جێگێکی خۆش و نەرم
(تۆ): شارێکە عەدل و گەرم و لە جێگەییکە خۆش و نەرم
(مز): شارێکە عەدل و گەرم جێگەییە ذەوق و بەزم
(عب): شارێکە عەدل و گەرم و لە جێگێکی خۆش و نەرم

واتە: سولەیمانی وەنەبێ تەنها شوێنەکەی خۆش بێ، دانیشتووانیشی مرۆی زیرەک و زانا و خاوەن بیرن. ئەدیب و شاعیری وایان تیایە شیعری جوانی وا ئەڵێن وەک ملوانکەی مرواری هۆنرابێتەوە و کاروباری دنیایش ڕائەپەڕێنن و لێهاتوون.

لەنێوان (ناظم) و (ناظیر) دا جیناسی لاحیق هەیە.

نیوەی دووهەمی ئەم شیعرە لە نوسخەی (چن) دا بەم جۆرەیە:
ئەهلێکن ئەهلی دانش و نێکن بوزورگ و خورد
لە نوسخەی (ک) یشدا بەم جۆرەیە:
ئەهلی کە ئەهلی هونەر، نێکن بوزورگ و خورد
بەپێی ئەم نوسخەیە ئەبێ (ن) ـێک لە (هونەر) ەکە پەڕیبێ و (هونەرن) بێ، ئەگینا مەعناکەشی نایەت و سەنگەکەشی لەنگ ئەبێ.

لەم شیعرەوە نالییی (با) ئەخاتە ناو شار بۆ زانینی هەواڵی شوێن بیرەوەرییەکانی و یەک بەیەکیان باس ئەکا بۆی. پێی ئەڵێ سەرێ لە دار و بەردی گەڕەکەکانی شار بدا بزانێ کامیان لە جێی خۆیان ماون و کامیان تێکچوون و خوار و ژووری شار بگەڕێ و خولی پیا بخوا و لەم و لەو بپرسێ.

لە بەرد و لە داری (چر) و (عم) و (ت) و (مز): لە دار و لە بەردی. تەفتیش و (عم) و (کم) و (گم): تەفتیشی.

ئەم دوو شوێنە (سەرشەقام) و (پیر مەسوور) کە نالییی ناویان ئەهێنێ سەر و خواری شار بوون. مەبەستی نالیییش ئەوەیە (با) هەموو لایەکی شاری بۆ بپشکنێ.

پیر و (تۆ) و (عب): پیری.

واتە: سەرێ لە شەخسەکەی شێخەباسیش بدە، بزانە وەک جاران زیارەتگا و سەیرانگای خەڵکە و دارەکەی سەری کە ئەوەندەی ئاڵایی پیا کرابو بووبوو بە دار ئاڵا و واڵا ڕازاوەتەوە، یان هیچی پێوە نەماوە و وەک پیاوی ڕووت و قووتی لێهاتووە، یاخود بووە بە شەخسێکی بێ پەڕۆ و پاڵە؟ هەرچەند (دار) و (شەخس) جیان لە یەک، بەڵام چونکە (شەخس) بە (دار) دا ئەناسرێتەوە، نالییی دارەکەی کردووە بە شەخس.

عەلەمداری (چن) و (ت) و (ک) و (مز) و (اح) و (من): عەلەمدارە.
بەپێی ئەم نوسخانە مەعنای شیعرەکە تا ڕادەیەک ئەگۆڕێ و (شێخ هەباس) ئەبێ بە (موبتەدا) و (عەلەمدار) کە بەپێی نوسخەکانی تر موبتەدا بو، ئەبێ بە خەبەری دووهەم. هەباس (کم) و (گم) و (ت) و (مز): عەباس. گەڕاوە (عم) و (کم) و (گم) و (من): کراوە.

واتە: ئاخۆ ئیستاش دەوری کانی با خەڵکی تیا کۆ ئەبنەوە و بە دەوری کانییەکەدا ئەڵقە ئەبەستن بۆ شایی و ڕابواردن و هەڵپەڕکێ، یاخود، خەڵکەکەی بڵاوەیان لێ کردووە و وەک ڕۆژی قیامەتی لێ هاتووە کە هەرچی گیانلەبەر هەیە ئەمرن؟

بە جەمع و (عم) و (ت): بە جەمعی: تەفریقەیی شۆڕش و (عم) و (گم) و (ت) و (مز): تەفریقەیی شۆڕشی. (کم) و (من): تەفریقەوو شۆڕشی. (ک) و (تۆ) و (عب): تەفریقەوو شۆڕش و.

واتە: وەک چۆن گومەزی شینی ئاسمان کە ئەستێرەی زوحەلی پێوە دیار بێ، ئەستێرەی تری پێوە بێ نموونە، ئاخۆ گردی سەیوانیش هەروا سەوز و سافە وەک جاران و گۆڕی کەسی - دیارە لەبەر کەمیی گۆڕەکان - پێوە دیار نییە، یاخود گۆڕی زۆری تیا هەڵکەنراوە و وەک ئاسمانی تاریکە شەوی لێ هاتووە کە ئەستێرەی زۆری پێوەبێ؟
ڕەنگ بێ مەبەستی نالییی لەم شوبهاندنە ئەوە بووبێ جاران سەیوان گۆڕی تەنها چەند کەسێکی ناوداری تیا بووە وەک ئەستێرەی زوحەل بە ئاسمانەوە، بەڵام پاشان بووە بە گۆڕستانێکی گشتی و خەڵکێکی زۆری لە زانایان و شاعیر و ئەدیب و پیاوچاکان تیا نێژراوە کە هەر یەکەیان، بەش بە حاڵی خۆیان، لە مەیدانی خۆیانا ئەستێرەیەک بوون.

سەبز و (عم) و (کم) و (گم): سەوز و.

دوور نییە مەبەست لە ئاسکان کچانی شۆخی چاو جوانی شار بووبێ کە وەختی خۆی چووینە سەر ئەو کانی و ئاوە و هەر بەو بۆنەیەشەوە شوێنەکەدا وا ناو نرابێ و کوڕانیش ئەو ناوەیان کردبێ بە مەیدانی گەڕان و ڕابواردنی خۆیان و هەر لەوەشەوە بابانەکان کردبێتیان بە مەیدانی ڕمبازییان. دیارە لاوانی پێشبڕکەکەر کە ببینن کچانی شۆخ لە نزیکیانەوە لەسەر ئاوەکە دانیشتوون، گەرمتر ئەبن و ئارەزووی سەرکەوتنیان زیاتر ئەبێ.. جا لەو ڕووەوە نالیییش ئەپرسێ: ئاخۆ کانی ئاسکان هەروەک جاران جێگای پێشبڕکەکەرەکانە کە وەک ئاسک تیژ ئەڕۆیشتن، یاخود نەخەیر، بە ڕۆژ بووە بە گاڵتەجارێ ئەوانەی مەگەر تەنها لاسایی شۆڕەسوارانی بابانیان پێ بکرێتەوە و بە شەویش چۆڵ و هۆڵە و سەگ و گورگ تیا ئەلوورێنێ. دووریش نییە مەبەستی لە گورگ سوپای داگیرکەری عوسمانی و لە لوورەلوور دەنگی بە گوێ ناسازی ئەوان بێ.

ئەم شیعرە تەنها لە نوسخەی (چر) و (عم) و (کم) و (گم) دا هەیە.
ئاسکەیە: (عم) و (کم) و (گم): ئاسکە.

واتە: شیوی (ئاودار) وەک جاران فرمێسکی دڵداریی لە چاو ئەڕژێ، واتە ئاوی پیا ئەڕوا، یان وشکی کردووە وەک چاوی وشکەسۆفییە خوانەناسەکان کە دڵۆپێ فرمێسکیان لە ترسی خوا لە چاو ناڕوا؟ یاخود وەک وشکی و بێدڵیی سۆفییە لە ڕاستی دوورەکان وشکە؟ بەگوێرەی مەعنای دووهەم، شوبهاندنەکە شوبهاندنی مەحسووسە بە مەعقوول کە یەکێکە لە شێوە ناسکەکانی شوبهاندن.

عیشقی (چر): ئەشکی.

واتە: ئاخۆ تانجەڕۆ کەسی هەیە گوێی بداتێ و هەموو ساڵێ جۆماڵی بکا و بە هێز و گوڕەکەی جارانیەوە ئەڕوا، یا پڕ بووەتە و قوڕ و لیتە بەری گرتووە و لیخن بووە؟

گوڕەی (عم): گوڕی.

نالییی لەم پارچە شیعرە پڕ سۆزەیدا، تا دێ میگناتیزی هەستی زیاتر بە شوێنێکی تایبەتییەوە گیر ئەبێ. وەک دیمان (شارەزوور) و (شیوەسوور) و (سەرچنار) و ئەنجا خوار و ژووری سولەیمانی و پاشان سەیرانگاکانی دەور و پشتی و ڕووبارەکانی، هیچ کامی لە هەستی بیر و یادی خۆی بێ بەش نەکرد. بەڵام بنیادەم هەرچەند بازنەی خۆشەویستیشی بەدەرەتان و گوشاد بێ و کەسان و جێ و شوێنێکی زۆر بگرێتەوە، شتێک یا کەسێکی هەیە لە هەر شتێک یا لە هەر کەسێکی زیاتر هەڵاوێرێ و جێگای لای سەرووی لە دڵیا بۆ ئەو تەرخان کردبێ. ئەگەر ئەو جێگایە بەش بە حاڵی نالییی لە جیهانا کوردستان و لە کوردستانا سولەیمانی بووبێ، کە وایشە، لە سولەیمانییشا خانەقای مەولانایە و وەک پاشتر دەرئەکەوێ، لە خانەقایشدا بەتایبەتی ژوورەکەی خۆیەتی. بەم جۆرە وا ئەبینین نالییی ئیتر قورسایی سۆز و پرسیار ئەخاتە سەر خانەقا و دوایی پرسیاری بە هەواڵپرسینی ژوورەکەی خۆی دێنێ. لە خۆڕایی نییە لەم قەسیدە ٤٣ بەیتییەدا ١١ بەیتی بۆ خانەقا تەرخان کردووە و لە هەموو دیمەنێکی باری ئاوەدانی و کۆمەڵایەتی و سروشتی و خوێندەواریی ناو خانەقای پرسیوە، لەگەڵ ئەوەشدا کە خانەقا لە بناخەدا شوێنی سۆفیگەرییە و نالیییش هەرگیز دانوولەی لەگەڵ سۆفیگەریدا پێکەوە نەکوڵاوە.
نالییی لە سەرەتای پرسیاریا لە وەزعی خانەقا، بە بای خۆش گوزەر ئەڵێ کە یەکەم جار سەرت کرد بە دەرگای حەوشی خانەقادا چیمەنەکەت ئەکەوێتە بەرچاو. دەسا جوان جوان لێی ورد ببەرەوە، بزانە وەک جاران شوێنی گەشت و ڕابواردنی ئاسکە کە مایەی جوانییە بۆ چیمەن، یاخود هێستری چوار پەل قەویی تێبەردراوە تیا ئەڵەوەڕێن... مەبەستی لەوەیە مەلا و خوێندەوار و ڕۆشنبیر و خواناسی ڕاستی تیایە، یان پڕە لە کەسانی نەفام و تێنەگەیشتوو و لە ڕاستی دوور، لەوانەی خوا پێیان ئەفەرموێت « اولئک کالانعام، بل هم اضل » کە داگیرکەرانی ڕۆمن.

ناو (اح): نێو.

واتە: سەرنجی گوڵەکانی حەوشی خانەقا بدە بزانە گیای سەوزی تەڕیان بەدەوردا وەک گوڵی ڕوومەتی یار و مووی زوڵفی بەدەوریا، یاخود هەمووی هەر پووشی وشکی زەرد هەڵگەڕاوە وەک ڕیشە زەرد هەڵگەڕاوەکەی کاکە سوور؟
ڕێیشی تێ‌ئەچێ (کاکە سوور) ئیشارەت بێ بە سەربازی عوسمانی کە دەم و چاویان سوور و موویان زەرد بووە.

سەبزە (عم) و (کم) و (گم) و (من): سەوزە. تەڕە (مز): پڕە. خەططی (من): زوڵفی. زوورە (عم): زەرد.

واتە: ئاخۆ ناوەوەی خانەقا کەسانی خۆشەویستی نازداری تیایە کە ئەبن بە مایەی ڕووناکی بۆی، وەک چۆن دڵی ئادەمیزاد بە یادی خوا ڕووناک ئەبێتەوە، یاخود پڕە لە کەسانی بەدکار و بەدفەساڵ و سیاچارە، وەک دۆزەخ کە پڕە لە گوناهبار و پیاوخراپی وا ڕێگای چاکەیان لە خەڵک ئەگرت.
لە نوسخەکەی (عم) دا ئەم شیعرە لەپاش شیعری ژمارە (٢٧) ەوەیە، بەڵام دیارە ئەوە هەڵەیە. سەرەڕای ئەوە کە لە هەموو نوسخەکانیترا بەم جۆرەیە کە ئێمە دامانناوە، هەر ئەمەش لەگەڵ ڕێچکەی شیعرەکانا ئەگونجێ، چونکە ئەم شیعرە بۆ ئەوە دەس نادا باسی (شیوی ئاودار) بکا و لەگەڵ باسی (خانەقا) دا جۆرە.

لە وشەی (قەلب) و (مونەووەر) دا لەطافەت هەیە، چونکە باس باسی خانەقایە و دڵی نوورانییش زیاتر پەیوەندی بە خانەقاوە هەیە. هەروا لە بەراورد کردنیشیا لەگەڵ (سەقەر) وردەکارییەکی جوان هەیە، چونکە خانەقا کە جێی خواناسییە ئەبێ وەک بەهەشت بێ و پڕ بێ لە حۆریی جوان، نەک وەک دۆزەخ کەسانی گوناهبار و سیا چارە و خوێن تاڵی تیا بێ.

نازەنین (« پەراوێزی » چر) و (کم) و (گم) و (ک) و (عب) و (من): نازدار.

واتە: ئاخۆ سەرو و نارەوەنەکانی حەوشی خانەقا لە خۆشیدان و وەک لاوانی هەڵپەڕکێکەر دەستیان گرتووە دێن و دەچن و لەسەر ئاوازی شنە با سەما ئەکەن، یاخود وەک سۆفییە کوڵۆڵەکان پەیوەندیان بە خۆشیی ژیانەوە نەماوە، سەریان کزکردووە و ملیان خوارکردووەتەوە و بێدەنگ و سەنگن؟

مەندەبوور (مز) و (من): مەندەموور. ئەمیش هەر دەسکاری کراوی مەندەبوورە.

واتە: لایەک بە لای درەختە سەوزەکانی لای حوجرەی فەقێکاندا بکەرەوە بزانە قەراخی گەڵاکانیان شینە یا سوور هەڵگەڕاوە. مەبەستی لەوەیە بزانێ درەختەکان خزمەتیان هەیە و ئاویان ئەدرێ یانە، چونکە ئەگەر قەراخی گەڵاکانیان شین بێ، ئەوە واتە گەش و پاراون و نیشانەی خزمەت کرانیانە و ئەگەر سوور هەڵگەڕابێ، ئەوە سەرەتای زەرد بوونیانە و وا ئەگەیەنێ کەس گوێیان ناداتێ.
ئەشگونجێ مەبەستی لە درەختەکان مەلا و فەقێکانی مەدرەسە بێ و مەبەستیشی لە ئەوراق ڕواڵەتیان بێ چونکە وشکی و تەڕێی درەخت، بەر لە هەر چی بە ڕەنگی گەڵایدا دیارە و مەبەستیشی لە شین خەفەتباریی و لە سوور شایی و خۆشی بێ. بەم پێیە مەعنای شین و سوور لە هەر کام لە دوو مەعناکەدا پێچەوانەی ئەوی تریانە و ئەمەش نیشانەی دەسەڵاتی شیعریی نالیییە کە لە یەک شیعردا دوو وشە هەر یەکی بە دوو مەعنای دژی یەکتر بەکاردێنێ.
ئەوانەی شارەزای کتێبە دەسنووسەکانی جارانی حوجرەکان بن، ئەزانن وشەی (مقدمە) و سەرباسەکان لە زۆر لەو کتێبانەدا بە مەرەکەبی سوور یا شین ئەنووسران. هەرچەند پەیوەندێک لەنێوان ئەم بە شین و سوور نووسینە و خۆشی و ناخۆشیدا نییە.

نالییی هەر ویستوویەتی ئیشارەتێکیش بۆ ئەوە بکا. لە کۆکردنەوەی (مەدرەسە) و (ئەوراق) و (موقەددیمە) شدا گەیاندنی جۆرە لەطافەتێکی مەبەست بووە.

بکە لە (چر) و (عم) و (مز) و (عب) و (من): بکە بە، سەبزە (من): سەوزە. (ک) و (تۆ): دەکەی بە.

واتە: حەوزە پڕەکەی خانەقا جێنشینی چاوە پڕ لە فرمێسکەکانی منە کە پڕن لە فرمێسکی ساف و ڕۆشن. جا ئاخۆ ئەویش ئاوی پاک و ڕۆشنی تیایە، یا کەس گوێی ناداتێ و وەک ئاوی شیوەسوور و قوڕاو و لێڵی تیایە؟

لێڵاوی (مز): لێشاوی.

واتە: ئاخۆ ئیستاش قەراخی حەوشەکەی خانەقا وەک جاران جێگای سێباز و کەوشەکی فەقێیانە و یاریی تیا ئەکرێ، یا بووە بە پێشانگای دڵ لێ بێزران و حەز لێ نەکران و کەس ڕووی تێ ناکا؟ بەم شیعرەدا دەرئەکەوێ ئەو سەردەمە حەوشی خانەقا ئەوەندە گەورە بووە، جێی تایبەتیی سێباز و کەوشەکی تیا بووە و لەوانەشە مەبەست ئەوە بووبێ فەقێکان هەر کاتێ ئارەزووی یارییان بوو، پێویست نەکا بچن بۆ دەرەوەی شار و هەر لە حەوشی خانەقادا (وەرزش) ـی خۆیان بکەن.

لە کۆکردنەوەی (حەوشەکە) و (کەوشەکە) دا جیناسی ناقیص هەیە.

باز و (کم): بازی
ئەم شیعرە و شیعری پێشەوەی کە نوسخەی (من) دا بەر و دوان.

واتە: تەماشایەکی سەوزە و چیمەنەکەی دەور و پشتی حوجرەی فەقێکانی خانەقا بکە، بزانە ئیستاش نەرم و سەوز و پاراوە و ئازیزانی تیا کۆئەبنەوە، یاخود کەس گوێی ناداتێ و وشک بووە و بووە بە پووشی زبر.
ئەم شیعرە و شیعری پێشەوەی لە نوسخەی (عب) دا بەر و دوان.

لە کۆکردنەوەی چاوێ و (چاوەکەم) دا لەطافەت و لە کۆکردنەوەی (نەرم) و (زوور) دا طیباق هەیە.

لە سەبزەوو (عم): بە سەوزەوو. (کم) و (گم) و (تۆ): لە سەوزەوو. (ک) و (ت): لە سەبزەیی. (مز): بە سەبزەوو. سێرابی (عم): سێراوی. (کم): سەیرابی. دائیرە (چر): دائیرەی.

واتە: ئاخۆ ئیستاش دەشتی فەقێکان لەبەر زۆریی فەقێی یاریکەر و خەڵکی تەماشاکەر وەک دەشتی مەحشەر وایە و پڕە لە عەشامات، یاخود نە یاریکەری تیا ماوە و نە تەماشاکەر و وەک چۆڵی جێ شەڕی سەلم و تووری لێهاتووە؟.

توخوا (عم) و (گم): داخۆ. (ت) و (ک): توخودا. فەقێکان (ت) و (ک) و (تۆ) و (مز): فەقێیان. ئەمێستەکەش (عم) و (مز): ئێستەکەیش.

واتە: بۆنی خۆشی سەلام و هەواڵپرسیم لەگەڵ خۆت هەڵگرە و بیبە و بیگەیەنە بە حوجرەکەم کە تیادا ئەژیام و بزانە هەیوان و تاق و ژووری چیی ماوە و چیی نەماوە؟
وەک لە سۆزی شیعرەکانی پێشەوەی نالیییەوە بۆ خانەقا، دەرکەوت کەوا لەوێ خوێندوویە و ڕەنگ بێ هەر لەوێیش خوێندنی تەواو کردبێ، لەم شیعرە و (لە تێکڕای شیعرەکانیشەوە) دەرئەکەوێ کە پاش بوون بە مەلایش خانەقای بەجێ نەهێشتووە و نەچوەتە هیچ کوێیتر و ڕێ و شوێنێکی دیارییشی لەوێ بووە، بەڵکو تا سولەیمانییشی بەجێهێشتووە هەر لەوێ بووە و لەوانەیە ئەوەش بگەیەنن کە ژنی نەهێناوە. بەڵگەمان بۆ ئەم بۆچوونانەمان ئەوەیە فەقێ تا فەقێ بێ ژووری تایبەتیی نییە و لەگەڵ فەقێکانیتردا پێکەوە ئەژین. نالیییش هەواڵی ژوور و هەیوانی ژوور و تاقەکەی ئەپرسی. کەواتە دیارە ئەم ژوورە ئەو ژوورە نییە لەگەڵ فەقێکانیتردا ژیاوە. هەروەها فەقێ کە بوو بە مەلا ئەو مزگەوتە بەجێ دێڵێ کە تیا خوێندووە و ئەچێتە شوێنێکی کە و ژیانێکی نوێ دەست پێ دەکا، کەچی نالییی سۆزێکی تەنانەت کەمیشی بۆ هەوارگەی نوێی پاش خانەقای، ئەگەر بووبێ، دەرنەبڕیوە. دووریشە بڵێین پاش بوون بە مەلا بووە بە مەلای خانەقا، چونکە ئەو پرسیارەمان لێ ڕاست ئەبێتەوە: ئاخۆ مەلاکەی خانەقا چیی لێ هات؟ هەروەها ئەگەر نالییی پاش بوون بە مەلا و بەر لە چوونە دەرەوەی لە کوردستان، خانەقای بەجێ هێشتبایە، بەو هەموو سۆزەوە باسی لێ نەئەکرد، ئەو هەموو سۆزە نیشانەی زامی نوێی لەبیر نەچوەوەیە.

هەیوان و (اح): ئەیوان و.

نالییی لەم پرسیارەیدا ئیقتباسی لە بەسەرهاتی کۆچ‌کردنی پێغەمبەرەوە کردووە لە مەککەوە بۆ مەدینە، کە چۆن لەگەڵ ئەبووبەکردا ماوەیەک خۆیان لە ئەشکەوتی (ثەور) دا شاردەوە تا کافرەکان دوور کەوتنەوە. هەروەها وشەی (غاری مار) یش ئیشارەتە بەوە کە مارێک لەو ئەشکەوتی ثەورەدا پەنجەی ئەبووبەکری گەست.

لەنێوان (غار) و (یار) و (مار) و (مار) و (موور) دا جیناسی لاحیق و لەنێوان (ئەغیار) و (یار) دا طیباق هەیە. لە کۆکردنەوەی (غار) و (مار) و (یار) یشدا تەناسوب هەیە.

ئیستە (ک): داخۆ.

واتە: لاواز بووم وەک مانگی یەک شەوە و وەک خەیاڵ یا وەک سێبەر لەڕ بووم بشێ بەم لەڕ و لاوازییەشەوە کە نابم بە باری مەینەت بۆ سەرشانی کەس، جێگەم لە دەمی کەسێکا نەبێتەوە ناوێکم بێنێ، یا لە دڵی کەسێکا بیرێکم لێ بکاتەوە. ئەم بەیتەی نالییی لە ڕیزی پێشەوەی شابەیتەکانی ئەم قەسیدەیەوەیەتی. شوبهاندنێکی بەرز و باڵای تیادا بەکارهێناوە. خۆی لەلایەکەوە تیا شوبهاندووە بە مانگی یەکشەوە لە زەردیی و باریکیی و چەماوەییدا. لە لایەکی‌کەشەوە خۆی تیا شوبهاندووە بە خەیاڵ واتە ماددەی نەماوە و لەم شوبهاندنەوە داوا ئەکا کە باسی بکەن و بیری لێ بکەنەوە، چونکە باس کردن و بیر لێ کردنەوەی لەڕ و لاوازێکی وەک ئەو هیچی تێناچێ نە بۆ دەم و نە بۆ دڵ. *

هیلال (چر) و (ک): خیلال. خیلال جەمعی خەللە، گەلێ مەعنای هەیە، ئەوەیان بۆ ئێرە دەس بدا پووشێکی تایبەتییە بن ددانی پێ خاوێن ئەکەنەوە. (تۆ) و (عب): ظیلال. ظیلال جەمعی ظیللە بەمەعنا سێبەر. زار (تۆ): ڕاز.

هەرچی ژان و تلانەوە و سوێی نالییی هەیە لەم قەسیدەیەدا، هەمووی گوشێنراوەتە پیاڵەی ئەم بەیتەوە. وا نەبێ، زۆر زەحمەتە هونەرمەند بیر لەوە بکاتەوە دڵی ببێ بە ئاو و سەرکەوێ، کە ئاو سەرناکەوێ، و بە چاویا تێپەڕێ و بێتەوە بۆ نیشتمان..

غوربەتە (کم) و (گم) و (من): میحنەتە. هیجرەتە (گم) و (من): غوربەتە. (ت): دوور وەطەن. (مز) حەسرەتە. ڕەنگە (کم) و (گم) و (من): وەختە. (ت) و (مز): وەقتە.
چاوا: لە هەموو نوسخەکانی بەردەستمانا، نوسخەکەی (من) نەبێ، (چاوما) بو، ئێمە ئەممان لا پەسەندتر بو.

واتە: ئاخۆ هەلی ئەوە هەیە لەم ماوەیەدا بێمەوە بۆ سولەیمانی، یا باشتر وایە لێی ڕاوەستین تا ڕۆژی قیامەت کە هەموو زیندەوەر لە سارای مەحشەردا خڕ ئەبنەوە و ئێمەش لەوێ بە دیداری یەکتر شاد ئەبین و خوایش تۆڵەی لەیەک کردنمان لە بەدکار ئەستێنێ.

مەقامی ڕوخصەتە: (عم) و (گم): مەجالی هاتنە.

واتە: بەدزییشەوە بە یاری دڵڕەق بڵێ: لە ئارەزووی دیداری تۆوەیە نالییی لە دوورەوە سەلام ئەنێرێ.
ڕەنگ بێ مەبەستی نالیی لەم بە نهێنی هەواڵ و سەلام بۆ یار ناردنە ئەوەبێ بییەوێ بڵێ ئەم پارچە شیعرەم بۆ مەسەلەیەکی گەلێ گشتی تەرخان کردووە کە سۆزی نیشتمانە و نامەوێ کاروباری تایبەتیی تێکەڵ ببێ.. خۆ ناشکرێ هەر بە یەکجاریی یارەکەی پشت گوێ بخا، بۆیە وا بە (با) ئەڵێ بە دزییەوە وای پێ بڵێ..
لە خوێندنەوەی ئەم نامەی نالییەوە بۆ سالم، بە ئاشکرا بۆمان دەرئەکەوێ کەوا مەبەستی نالیی تەنیا هەواڵپرسینێکی عادەتی و دەربڕینی سۆزی نامۆیەک نییە بۆ وڵاتەکەی. شیعرەکەی شیعرێکی سیاسییە و لەبەر ئەوەش کە بۆ وڵاتێکی ژێردەستەی ناردووە، شێوەی (ڕەمز) ی تیا بەکارهێناوە. نالیی لە هەر شیعرێکیا دوو پرسیار ئەکا. لە پرسیارێکیاندا باری ڕابوردوو دێنێتەوە پێش چاو و ئەپرسێ ئاخۆ وەک خۆی ماوە و لە پرسیاری دووهەمیشدا بەرانبەرەکەی دائەنێ، بەڵام بە لای خراپترا، نەک بەرەو باشتر بوون، چونکە ئەزانێ (باشتر) لە داگیرکەر چاوەڕوانیی ناکرێ. ڕابوردوو لەم شیعرانەدا سەردەمی حوکمی (بەبە) و کاتی پرسیاریش سەردەمی ڕۆمییەکانە. کەواتە نالیی لایەنگریی خۆی بۆ سەردەمی بابانەکان دەرئەبڕێ و ڕێتێچوونی خراپتربوونی باری ژیانیش بۆ سەردەمی ڕۆمییەکان دائەنێ. ئەوەندەی کە بیری خۆشیی سەردەمی پێشوو ئەکاتەوە، ڕێ تێچوونی ناخۆشییەکی گەلێ زیاتریش بۆ سەردەمی ڕۆمییەکان ئەخاتە پێش چاو. تەنانەت پرسیار لە گۆڕانی گەلێ شتی وا ئەکا کە زۆر دوورە بە گۆڕانی ڕژێمی سیاسی بگۆڕێن.
وەک هەر ڕۆشنبیرێکی وریا و دووربین، هەست بە پەیوەندی نێوان باری دەروونیی خەڵک و ڕژێمی سیاسی ئەکا. ئەمەش بەوەدا دەرئەکەوێ کە ئەپرسێ ئاخۆ خەڵک زەوقەکەی جارانیان ماوە و ڕابواردن و گەڕان و سەیرانەکەی ئەوسایان هەر ئەکەن یا نە؟ فەقێ ئەچن بۆ یاری کردن و ڕمبازی و غارغارێنی لاوان بەردەوامە، یا لە سایەی ڕژێمی ڕەشی ڕۆمییەکانەوە: هەموو شتێ سڕراوەتەوە؟ ! شێوەی ڕەمز بەکارهێنانەکەشی، وەک هۆیەک بۆ توانای دەربڕینی مەبەست لەگەڵ خۆ دەربازکردنیشا لە چاوی زەق و گوێی قیتی خەفیە و جلخوارەکان، بە سەرەتایەکی زیرەکانەی دانانی جۆرێکی نوێی ئەدەب دائەنرێ لە زمانی کورددا. *
=
وەڵامەکەی سالم کە بۆ وڵاتێکی بەشبەحاڵی سولەیمانیی ئەو ڕۆژە - ئازادی ناردووە، هەموو شتێ بەئاشکرا ڕوون ئەکاتەوە. سالم خۆی بە ناچاری پەردە دادانەوە نازانێ. هەر ئەوەند مەبەستە نامەکەی لە سولەیمانی دەرچێ.. ئیتر گەیشتنی دەستەبەر کراوە. وەڵامەکەی سالم کلیلی تێگەیشتنی گەلێ سەری شیعرەکەی نالییە، بۆیە وا لێرەدا تێکستەکەی ئەویش بڵاو ئەکەینەوە:
وەڵامەکەی سالم
جانم فیدایی سروەکەت ئەی بادەکەی سەحەر !
ئەی پەیکی موستەعید لە هەموو ڕاهی پڕ خەطەر !
ئەی میروەحەی جەمالی مەهاسای دولبەران !
وەی شانەزەن بە کاکۆڵی تورکانی سیم بەر !
جاڕووکەشی مەنازیلی جانان لە خەڵوەتا !
فەڕڕاشی فەرشی بەهاران لە دەشت و دەر !
ماڵش دەدەی بە دەم لە دەمی خوابی صوبحدەم
هەم زوڵفی ‌قیرەگۆنەوو هەم چیهرەیی قەمەر
باری بە سروەکەت بە شنەی، ئەنگەبینی گەز
گرتوویە جونبوشت بە هەم ئاغۆشی نەیشەکەر
وەقتی طەوافی عاریضی دولبەر شنۆیی تۆ
لەغزش دەخا بە طوڕڕە لە سەر تا بە پێ کەمەر
کەی دێتە خەندە غونچە، دەمی، بێ وەزیدەنت؟ !
گەر تۆ نەبی درەختی چەمەن ناگرێ ثەمەر
ئیحیاکونی جەمیعی نەباتاتی عالەمی
ڕەعنا گوشا لە تەربییەتی قامەتت شەجەر
ئابی حەیات و ئاتەشی ئەفسوردەیە دەمت
تەحریکی تۆیە گڕ لە تەنوورا کە دێتەدەر
میحنەت ئەوەندە زۆرە، دڵم هێندە تەنگ بووە
دوودی هەناسەکەی سەحەرم هەوری گرتەبەر
هیممەت کە چابوکانە بە ئیجرایی مەطڵەبم
لەم سەر بڕۆ وەکوو بەرید و لەوێ بێ وەکوو تەتەر
بۆ موڵکی شامە نامەیی من. سوویی (نالیی) یە
هەر حەرفی ئەو لە وەضعی ویلایەت دەدا خەبەر
پرسیویە ظاهیرەن لە ڕەفیقانی یەک جیهەت
ئەحواڵی ئەهلی شەهر و ڕەفیقانی سەربەسەر
لەوسایەوە کە حاکیمی (بابان) بە دەر کران
نەیدیوە کەس لە چیهرەیی کەس جەوهەری هونەر !
تا بوو بە جایی مەطلەعی خورشیدی بەختی ڕۆم
سووتا گیاە و تەشنەوو خوشکیدە بوو ثەمەر
ناکەن هەوایی هیچ کەبابێ ذەلیلی شەهر
بوریانە بەس لە ناری غەما پارەیی جگەر
جوز گاەگاهێ ئاە و ناڵە لە ئەییامی ڕۆمییان
نەمدیوە وا ببێ لە عەدالەت لەبی بەشەر
(سەیوان) پڕە لە شەخصی ستەمدیدە خوار و ژوور
هەر قەبری پڕ غەمانە لە هەر لا دەکەم نەظەر
جێی تورکەکانی ڕۆمە دەر و ژووری (خانەقا)
غافڵ هەموو لە جایی موریدانی با خەبەر
ئەو حەوضە پڕ دەبوو کە وەکو چاوەکانی تۆ
تەغییرە ئاوی وەک دڵی مەردانی پڕ کەدەر
سووتا دڵم بە حاڵەتی جووباری (سەرچنار)
لێڵاوە چەشمەساری وەکو چاوی بێ بەصەر
ئەو دەشتە جایی یارییی یارانی حوجرە بوو
یەکسەر مەقامی ڕۆمییە هەروەک تەهی سەقەر
زستانی ئەووەڵین بو دڕا بەرگی (شێخ هەباس)
ڕۆمی ئەوەندە شوومە لە شەخصیش دەخەن ضەرەر
وەک پیری ساڵخوردە، خەمە، داری (پیرمەسوور)
مەشغووڵی لەغزشە هەمە جا، پایی تا بە سەر !
ئەو بەردەکانی ناوی نرا قصنی شەخصەکەی
دایان بە شاخی دارەکەیا تورکی بێ هونەر
وەک چاوی بێ غەمانە هەموو (شێوی ئاودار)
بەس موشکیلە لە چەشمەیی ئەو قەطرە بێتە دەر
ئەوسا مەکانی ئاسکە بوو کانی ئاسکان
ئێستە لە دەنگ و ڕەنگییی ڕۆمی پڕە لە کەر
تا دوزدی وەقتی نیمەشەبن تورکی بێ نیظام
دوزدن هەموو لە خەرمەنی مونعیم وەکو شەرەر
شارێکە پڕ لە ظوڵم و مەکانێکە پڕ لە شین
جایێکە پڕ لە شۆر و وڵاتێکە پڕ لە شەڕ
ئەمڕۆ فەضایی بازیگەهی جایی ڕەهزەنە
لەو دەشتە دێ لە غەیبەوە ئاوازی (الحذر)
سەربانی پڕ لە گەژدوم و دیواری پڕ لە مار
کۆڵانی پڕ لە ڕەهزەن و صەحرایی پڕ خەطەر
دڵ نایەڵێ بڵێم چییە سامانی حوجرەکەت
هەر تاری عەنکەبوتە حیجابی بیروون و دەر
نایێ صەدا لە پەنجەرەکەی جوز فوغانی جوغد
غەیرەز شەقامی موور نییە شوێنی پێ گوزەر
تو خودا بڵێ بە حەضرەتی (نالییی): دەخیلی بم
بەم نەوعە قەط نەکا بە سولەیمانییا گوزەر
« سالم » صیفەت لە بێ کەسییا با نەبێ هیلاک
من کردم ئەو نەکا لە غەما خوێنی خۆی هەدەر
ئەم موڵکە نەظمی نابێ بە بێ ضەبطی واریثی
بێ ئەو بە قەصدی ئەم طەرەفە با نەکا سەفەر
شیعرەکەی سالمیش پێویستی بە ئەندازەیەک لەسەر نووسین و لێکۆڵینەوە و دەربڕینی جیاوازیی تێکستەکانی هەیە. بەڵام با ئەوە بمێنێ بۆ کاتی لەچاپدانی دیوانەکەی خۆی کە ئەگەر خوا یار بێ ئەویش بە دەستەوەیە.**

یاری (تۆ) و (عب) و (اح) و (« پەراوێزی » من): داری.