لە لاپەڕەی 114 دا سەرەتای غەزەل دەڵێ:
یابدر علوا وضیاء وکمالا
فالغصن مع الاصل الی فرعك مالا

شەرحەکە لکەدار و قەدی دارەکەی بە قۆڵ و باڵی یار و بە لەش و لاری یار داناوە و زوڵفی ڕەشی بە شەو... گۆیا نالی دەیەوێ بڵێ: «ئەی ڕووی وەک مانگی چواردە جوانی یار، تا ئەتوانی بەرزتر و ڕووناکی بەخشتر و پڕ و تەواوتر بە، چونکە شان و قۆڵی یار لەگەڵ لەش و لاریدا، بەرەو زوڵفی درێژی بۆ داوێن شۆڕبوەوەی، لاربوونەتەوە و ئەگەر تۆ بەزرتر نەبیتەوە ڕۆشنتر نەبی شەوی درێژی زوڵفی ئەو ئەگاتە زەوی و دەوروبەر ئەگرێتەوە و ئەیکا بە تاریکستانی».
ئەم لێکدانەوەیە چ پێوەندیی نییە لەگەڵ بەیتەکە. لک و قەدی دار هی داری ڕاستەقینەن. کە ڕووی قسەش لەگەڵ بەدرە، یار مەبەستە لێی کە وەک مانگی خڕوپڕ لە بەرزی و ڕۆشنی و تەواویدا. چ داوای بەرزتربوون و گەشتربوون و تەواوتربوونیش پەیدا نییە نە پاتەوپات نە بە هێما.
لکەدار و قەدی داریش لاربوونەتەوە بۆ لای زوڵفی یار کە لەو بەرزاییەوە زوڵفەکە گەیشتۆتە زەوی... ئەگەر ڕێم هەبێ دەڵێم، بە شێوەیەکی یەکجار تەماوی ئیشارەتێک هەیە بۆ ئەو حیکایەتەی مەشووری ناو کتێبان کە «دار»ی وشک بۆ لای پێغەمبەر لار بۆتەوە، نالی لە موبالەغەدا بنەدار و لکەکانیشی بۆ لای زولفی یار لار کردۆتەوە.
ئەم بەیتە سەرەتایەکە سەربەخۆ، مەبەس نەبوە تێیدا ئاخۆ چی بە دوادا دێت.

بەیتی یەکەمی لاپەڕە 115:
تا سونبولی زولفت لە نیهالی قەدت ئاڵا
من دوودی هەناسەم گەیییە عالەمی باڵا

لە شەرحەکەدا دەڵێ: کە دیتم زوڵفی وەک سونبولت باوەشی بە نەمامی باڵاتا کرد و لێی ئاڵا، خەم و پەژارە دایگرتم کەوا چۆن خۆم لێی بێبەش بووم، بۆیە دووکەڵی هەناسەم بەرز بووەوە و گەیشتە ئاسمان.
شەرحەکە لە دێڕی پایینتردا دەڵێ: ئەم بەراوردەی نالی لە نێوان شۆڕبوونەوەی زوڵفی یار و گەیشتنە ئاسمانی دووکەڵی هەناسەی خۆیدا کردوویە، شاکارێکی هونەریی بەرزە.
نالی زوڵفی بە گوڵی سونبول نەچواندووە، چ شاعیرێکی دیکەش وەهای نەکردووە: تەشبیهەکە بە پەلک و لاسکی شلک و نەرمی سونبول دەکرێ. لەوەشدا کە نالی بەم بەیتە شاکارێکی هونەریی بەرزی ڕەساندووە ڕاستییەکی بێشوبهەی گوتووە بەڵام ڕاستییەکە ناتەواوە: شتێک ماوە لە بەیتەکەدا دەربخرێ کە بریتییە لە دوڕڕە هەرە بەنرخەکەی ئەم بەیتە: «عالەمی باڵا» هەر وەک ئاسمان دەگرێتەوە، پتر و جوانتر و شیرینتر و مەبەستتر «باڵا»ی یار دەگرێتەوە... ئەوەی نالیش پێوەی خەریکاوە خەم و پەژارەی تێ ئاڵانی زوڵف لە قەدی یار نییە، چونکە زوڵفەکە و قەدەکە هی یەک کەسن، پەژارەی نالی لە حەپەسان بەرانبەر جوانی و سووتان و تینوەتییە بۆی: تا ڕادەیەک کە دووکەڵی هەناسەی دەگاتە «باڵا»ی یار جۆرە ئامۆژناکییەکی تێدایە بەدی دەکرێ... کە بەرز دەبێتەوە بۆ ئاسمان لە خۆڕایی دەڕوا.

بەیتی سێهەمی لاپەڕە 115:
من گریە، ئەتۆ خەندە بە یەکدی دەفرۆشین
من لەعلی بەدەخشان و، ئەتۆ لوئلوئی لالا

شەرحەکە لە پێشەوە واتای بەیتەکەی لێک داوەتەوە بەو جۆرەی ئاشکرایە کە نالی فرمێسکی خوێنین و یاریش خەندەی لوولوویی بە یەکتر دەفرۆشن «لەعلی بەدەخشان ڕەنگی سوورە بۆیە گوتم فرمێسکی خوێنین». دوواتر شەرحەکە ئیحتیمال بەوە دەدا کە نالی فرمێسکی لوولوویی و یاریش دیمەنی لێوە سوورەکانی بە یەکدی بفرۆشن. ئەم واتایەی دووهەم بێ بنەمایە: ئەوەندە بەسە ئەگەر گوتبای «... لە یەکتر دەکڕین» ئەوسا واتاکەی دووهەم دەبووە کاکڵی بەیتەکە.
شتێکی کەم دەخەمە سەر واتا ڕاستەکەی یەکەم جار: لوئلوئی «لالا» ئەوەیە کە لە قەپێلکێکدا یەک دانە لوولوو هەبێ کە درشت و نرخدارە. ئەگەر قەپێلک لە دانەیەکی پتر تێدا بوو ئەوسا لوولووەکە پێی دەگوترێ «لیلی» و ورد و کەمنرخە...
هەرچەند بە ناتەمامیش بێت شتێک دەگێڕمەوە: مەلا ڕەفیق ئەفەندی خادم السجادة، لەو سەردانەی باداوەی مەلا ئەفەندی، لە موناسەبەی لوولووی ناو بەیتی شیعر دوو بەیتی عەرەبی هێنایەوە ئەم لیلی و لالا - یەیان تێدا بوو بەڵام بە مەهارەتێکی نایابەوە. بەیتەکە بە ئەصڵ وتوویژە لە نێوان عاشقێک و کیژێکی نازداردا:
رأیت غصنا علی کتیب
شبیە بدر اذا تلالا
فقلت ماالاسم؟ قال لولو
فقلت لي... لي... فقال: لا... لا
- کتێبی ئەنیس مەنصوور: «کانت لنا أیام في صالون العقاد»، لاپەڕە 58.
قافیەی بەیتی یەکەم «یتلالا» یە، بەیتی دووهەم پرسیارە و وەڵامە. ئەم «لیلي»یە دەبێتە «لي... لي» بە واتای ئایە بۆ من بۆ من، لە هەمان کاتیشدا جۆری لیلی نیشان دەدا. «لالا»یەکەش دەبێتە وەڵامی نەیار بۆ «فقلت لي... لي...» کە ڕەفزی مەتلەبەکەیە، دەشبێتە جۆری لوولووی پەسەند کە «لالا»یە. کتێبی: «کانت لنا أیام في صالون العقاد» - ی ئەنیس مەنصوور، ئەم دوو بەیتەی تێدایە کە موناسەبە هێناویەتی لە مەجلیسی عەققاددا، بەڵام ئەنیس مەنصوور نەیزانیوە لالا و لیلی دوو جۆری لوولوون، نایاب و بازاڕی. تومەز ئەدیبی کوردی وەک مەلا ڕەفیق پتر شارەزای ئۆین و ئایینی ئەدەبی کۆنن لە تازە پێگەییشتووی دووای 1950. خوێنەر بمبەخشێ لەم تێوەریخە.

بەیتی یەکەمی لاپەڕە 116:
بادِرْ و أغر کوکبةَ البدر بداراً
قد فقتَ سَنا الشارقِ لاذُقت زَوالا

شەرحەکە وشەی «سنا»ی بە بەرزی و ڕێز داناوە، واتاکەی شتێکی دیکەیە ئەویش «ڕووناکی»، لە بەیتەکەشدا کە دەڵێ «فقت سنا الشارق» مەبەسی ئەوەیە کە تۆ ئەی یار لە ڕووناکیی «شارق» ڕۆژت تێپەڕاندووە. وشەی «أغر»یشی بە «هێرش بەرە» لێک داوەتەوە: ڕاستییەکەی «غار» بە واتای ئاوابوو، ونبوو هاتووە وێڕای واتای دیکەشی. ئەگەر هێرش مەتڵەب بایە دەبوو بڵێ «أغر علی کوکبة البدر». شەرحەکە دەڵێ: زووکە دەستوبرد کە هێرش بەرە سەر تیپی لەشکری مانگی چواردە و لە ناوی بەرە... دوواتریش مەعنای «زوال» لێ دەداتەوە بەوەی کە ڕۆژ لە ناوەڕاستی ئاسمان تێدەپەڕێ، ڕاستیشی بۆچوە، بەڵام واتای بەیتەکە ئەمەیە:
زووکە و بەر لە خۆرهەڵات تاقمەی مانگی بەدر (یا چواردە یا پازدەی مانگی عەرەبی) ئاوا بکە. تۆ لە ڕووناکیدا ڕۆژت نزم کردووە. دەک هەرگیز «زەوال»ـی نەچێژی. «زەوال» بە کاتی نیوەڕۆ و بە «بەسەرچوون و نەمان»یش دەگوترێ. کە دەڵێ «زووکە و خێرابە» سەبەبەکەی ئەوەیە کە بەدەری تەواو لە پاش بەیانی و نزیکی ڕۆژهەڵات یاخواد لەگەڵ ڕۆژهەڵاتدا ئاوا دەبێ کەواتە دەبێ یار خێرایی بکات دەنا ڕۆژەکە پشکی دەبێ لەو ئاواکردنەدا هەرچەند لەچاو یاردا هەر کزە.

بەیتی دووهەم:
طوڕڕەت وەکو تۆماری شکستە و، سەری کوڵمت
بۆ نووری سەوادم بووەتە شەمعی موتاڵا

شەرحەکە دەڵێ: زوڵفی ڕەشی پێچپێچت تۆماری نامەی بە خەتی شکستە نووسراوە... سەری کوڵمیشت وەک مۆمی داگیرساو وایە من لەبەر ئەم مۆمەدا تۆماری زوڵفت ئەخوێنمەوە... و تێی دەگەم.
شەرحەکە بۆ «سەواد» خەتی ڕەشی بەردەست و بۆ خوێندەواری جارانیشی داناوە... گەوهەری بەیتەکە لە «نووری سەوادم» دایە، ئەم «سەواد»ە سێ مەعنای هەیە:
• یەکەم: خوێندەواری نەک خوێندەوار، جاران دەگوترا باسەواد... فڵان خەت و سەوادی هەیە.
• دووهەم: ڕەشایی طوڕڕەی شکستە.
• سێهەم: ڕەشایی چاوی خوێنەر کە نالییە.

بەو پێیە سەری کوڵم لە تۆماری شکستەی زوڵفی وەک شەویدا بۆی بۆتە مۆمی موتاڵا لەبەرکردن. دیسانەوە سەری کوڵم بۆ سەوادی خوێندنەوەی بۆتە شەمعی موتاڵا، ئەویش لەناو طوڕڕەی شکستەدا. دیسانەوە سەری کوڵم بۆ ڕووناکی ڕەشایی چاوی (چاو سپی بێ کوێرە) بۆتە شەمعی موتاڵا.
لەطافەتێکی نهێنیی خامۆش هەیە لە بەیتەکەدا کە مۆم هەر بەشەو پێ دەکرێت، سەری کوڵمیش لە ڕەشایی وەک شەوی طوڕڕەدا بۆتە مۆم.

(کالا) بە لامی بچوک.

بەیتی یەکەمی لاپەڕە 117:
ئەو چاوە غەزالە فەتەراتی سەر و ماڵە
ئەو نەرگەسە کاڵە نە منی هێشت و نە کاڵا

شەرحەکە «فەتەرات»ی بە فەوتان لێک داوەتەوە کەچی کۆی «فترة»یە بە واتای «فتور» ە. نالی خۆی «فتوری چاوەکانت نانوێنی»ی گوتووە... خەڵقەکە بە زۆری «فەتەرات» یان بە مەعنای ناو شەرحەکە وەرگرتووە. «فتور» خاوی و بێهێزی دەبەخشێ کە مەدحە بۆ چاو... دوور نابینم نالیش بەو مەعنایەی مەقصەد بووبێ هەرچەند دەکرێ دەقی شیعرەکە، وەک هەیە، فتوری چاو و هەلاکی سەروماڵیش ڕابگەیەنێ. لە ناو خەڵق ڕۆیشتووە کە شتێکی بە دڵ کرا یا گوترا لە بەرانبەردا بگوترێ: سەروماڵ، سەروماڵ... خۆم ئەم حاڵەتەم لە زۆر باردا دیتووە. نیوەی دووهەمی بەیتەکەش دووپاتی واتای یەکەمی دەکاتەوە و تێرڕەنگی دەکات.

(والا) ش هەروایە. پێم وایە هەموو لامە قەڵەوەکان هەر دەبێ بە لامی بچوک بن، چونکە نە مانایان دەگۆڕێ و نە قافیە. لە لەهجەکانی کوردیدا لەهجەی وا هەن کە ئەم وشانە بە لامی بچوک بەکار دەبن.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە117:
حوققەی فەلەکول ئەطلەس و ئەستوونەیی زێڕین
بێ بیکە بە تارای سەر و ترکەی خەز و واڵا
من ئەم بەیتەم بەم جۆرە دەیتووە:
شیققەی فەلەکولئەطلەس و ئەستوونەیی زەڕڕین
بێ بیکە بە تارایی سەر و سرکەیی واڵا

لەم شەرحەدا دەبینم «حوققە» ئاسمان بێت، پێشتر تووشی نەبووم. «حوققە» بە «شووشە» ڕۆیشتووە، وەک شووشەی دەرمان یان شەربەت... هتد. ئەگەر ئەم مەعنایە مەبەست بێت و بۆ ئاسمان بەکار هاتبێت هیچی بەسەر هیچەوە نابێت...
هەرچی «شیققەی فەلەک...»ـە بۆ واتای پارچە قوماش دەست دەدات و ببێتە تارای بووکێنی. سرکەییش لوول دەدرا و لە تارا و غەیری تاراش دەپێچرا، ڕەنگاوڕەنگیش بوو مناسبی پەلکەزێڕینە بوو.

بەیتی سەرووی لاپەڕە 118:
دنیا بە فیدای قەددی بکە، دامەنی بگرە
طوبی لمن اختار علی المال مآلا

شەرحەکە دوور کەوتۆتەوە لە مەعنای دەقی شیعرەکە و وردەکارییەکانی دەرنەخستووە، هەر ئەوە دەڵێ: دنیا بە قوربانی باڵای یار بکە و دەسەوداوێنی ببە، پارە قیمەتی نییە و سەرەنجام شتە. خۆزگە بەوەی بیر لە دواڕۆژ دەکاتەوە و ئەیخاتە پێش ڕابواردنی ئێستاوە...
دەبێ بزانین «طوبی» داری بەهەشتە. بەو پێیە نیوەبەیتی دووهەم: داری طووبا بۆ کەسێ بێت کە «مآل - سەرەنجام» هەڵدەبژێرێ بەسەر ماڵدا، واتە بەهەشتی دەوێ نەک دنیا. ئنجا دەبێ بزانین طوبای درەختی بەهەشت کە بەسەر ماڵدا تەرجیح دەدرێت قەدی یار مەبەستە لێی بۆ کەسێکی دامەنی یار دەگرێ، دامەنەکەش «مآل - سەرەنجام»ـەکەیە. طووبا هەڵبژێرە بە «مآل - سەرەنجام» نەک ماڵ. دنیا فیدای قەدی بکە و دامەنی بگرە کە طووبا نەصیبی کەسێکە مەئال مەبەستی بێ.

بەیتی دووهەمی لاپەڕە 118:
«نالی» بە ئومێدی ظەفەری طەوقی تەلیسمت
ماری سڕی زوڵفت لەسەر و گەردنی ئاڵا

شەرحەکە هەمان قسەکانی بەیتەکەی کردۆتەوە بەپێی واتا ئاشکراکانیان کە گۆیا ناکامی و بەداوەوەبوونە.
وشەی «سڕ» ناگونجێ لەگەڵ ئاڵانی مارەکە لەسەر و گەردەنی نالی چونکە «سڕ» جووڵەی نامێنێ لە شتان بئاڵێ. «سەر» لەبارە. «سەری زوڵف» لە سەر و گەردەن بئاڵێ مەدحێکی گەورەی تێدایە بۆ زوڵفەکە کە پێویست نییە هەموو مووەکەی بەکار بهێنێ بۆ تێئاڵان لەسەر و گەردەن.
وەک دێتە دڵمەوە، نالی، لە پەنا حاڵەتی تێوەگلان لە ماری سەری زوڵف، دەیەوێ تێی بگەین کە زەفەری بە تەوقی تەلیسم بردووە چونکە بەختەوەرییەکی زلە زوڵفی یار تێی بئاڵێ... ناکامی ئەوەتە لە بەیتی سەرەتای غەزەلی دوایی دێت.