تەشریفی نەوبەهارە کە عالەم دەکا نوێ
1
تەشریفی نەوبەهارە کە عالەم دەکا نوێ
دڵ، چونکە میثلی غونچەیە، بۆیێ دەپشکوێ
لاپەڕەی 697
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: تەشریف هێنانی بەهارە، جیهان نوێ ئەکاتەوە و دڵیش وەک خونچە وایە بۆیە بە هاتنی بەهاری نوێ ئەپشکوێ و ئەکرێتەوە.
2
لەم وەعدە خۆشەدا گوڵ و گوڵچیهرە تێکەڵن
یەک ڕەنگ و موتتەحید، بە دڵ، ئەمما بە تەن جوێ
لاپەڕەی 697
گوڵچیهرە: ئەو نازدارانەی ڕوویان وەک گوڵ وایە .
موتتەحید: بە یەک بوو .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: وەرزێکی ئەوەندە جوانە گوڵی پشکووتوو و نازدارانی ڕوو وەک گوڵی تیا تێکەڵ بوون، نازداران بەناو گوڵزار و باخچەکانا ئەسووڕێنەوە، لەبارەی دەروونەوە هەموو لە یەک ئەچن و بنیادەم ناتوانێ لە یەکیان جیا بکاتەوە، چونکە هەرچیی گوڵە یاری بولبولە و هەرچیی نازدارانیش یاری دڵدارانیانن، تەنها بەدیمەن لە یەک جوێن، کەسێ بۆیان بڕوانێ، دیارییان ئەکا و لە یەکیان ئەکاتەوە.
دەستنووس
خۆشەدا (عم) و (گم): خۆشە وا. گوڵ و (اح): وڵ. دیارە (گوڵ و) وە. (خا): گوڵی. مەعنای نایەت. گوڵ چیهرە (چن): گوڵ غونچە.
ئەم بەیتە، لەگەڵ بەیتی پاشەوەی لە (عم) و (کم) و (گم) دا پاش و پێش و، لە (عب) و (من) یشدا بەیتی چوارەمە.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی سێهەمی لاپەڕە 697:
لەم وەعدە خۆشەدا گوڵ و گوڵ چیهرە تێکەڵن
یەک ڕەنگ و موتتەحید، بە دڵ، ئەمما بە تەن جوێ
شەرحەکە گەلێک دوورە لە واتای بەیتەکە کە بولبولی هێناوە بە عاشقی گوڵەکان و دڵدارانیش با عاشقی گوڵچیهرەکان و بەوەدا دڵی بولبول و عاشق «موتتەحیدن» لەشیان جوێیە.
بەیتەکە دەڵێ گوڵ و گوڵچیهرە تێکەڵن و بە دڵ یەکن و بە لەش جوێ... بولبول لە کوێوە دێت!! کلیلی واتای بەیتەکە لە «گوڵ و گوڵچیهرە» دەست دەکەوێ کە وشەی «گوڵ» لەگەڵ وشەی «گوڵچیهرە» تێکەڵە کە بەشێکیەتی بەوەدا موتتەحیدن و لە جوانیشدا یەک ڕەنگن. لەم بەیتەدا نەک بولبول بەڵکوو عاشقیش لە بەیندا نییە. تێکەڵیی وشەی «گوڵ» لەگەڵ وشەی «گوڵچیهرە». هانی دام بۆ ئەوەی «گوڵچیهرە» بەسەر یەکەوە بنووسم نەک «گوڵ چیهرە».
نالی «لەم وەعدە خۆشە» دوو مەبەستی هەیە یەکیان «وەعدە» بە واتای «کژی ساڵ» کە بەهارە ئەوی دیکەیان پەیمان و ژوانە لە نێوان گوڵ و گوڵچیهرەدا کەوا لە ژواندا تێکەڵ بوون.
3
عەرعەر عەدیلی قەددیە، یەعنیی بەرابەرن
سونبول شەبیهی زوڵفییە، فەرقی نییە موێ
لاپەڕەی 698
عەدیل: هاوتا .
موێ: موویەک .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: لەم باخ و گوڵزاری بەهارەدا کە نازدارانی تێڕژاوە، داری بەرز و باریکی عەرعەر، دەق، وەک باڵای یار وایە و، ئەوەندەی یەکن. تاڵی گیای بۆنخۆشی سونبولیش کوتومت لە زوڵفەکانی ئەچێ، موویەک چییە جیاوازییان لەبەینا نییە.
شوبهاندنی عەرعەر بە باڵای یار و، سونبول بە زوڵفی، بۆ دەربڕینی زیادڕەوییە لە بەرزیی و باریکیی باڵای یار و، بۆنخۆشیی تاڵەکانی زوڵفیدا و پێی ئەڵێن (تەشبیهی مەقلووب)، ئەگینا ئەبوو باڵای یار بە عەرعەر و، زوڵفی بە سونبول بشوبهێنرایە. وردەکارییەکی جوانیش لەوەدا هەیە کە نالییی ئەڵێ زوڵفی یار و سونبول موویەک جیاوازییان لەبەینا نییە، لە کاتێکا کە زوڵف خۆی مووە.
دەستنووس
ئەم بەیتە لە (تو) و (عب) و (من) دا بەیتی پێنجەمە.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی سەرەتای لاپەڕە 698:
عەرعەر عەدیلی قەددییە، یەعنی بەرابەرن
سونبول شەبیهی زولفییە، فەرقی نییە موێ
شەرحەکە لەگەڵ خۆیدا سەهووی کردووە کە دەڵێ تەشبیهی قەد بە عەرعەر و هی زولف بە سونبول تەشبیهی مەقلووبە گۆیا دەبوو عەرعەرەکە قەد بێت و سونبولەکە زولف بێ کەچی بەیتەکەش هەر وەهای کردووە خۆ نەیگوتووە: عەرعەر عەدیلی زولفیە و سونبول شەبیهی قەدییە. ئەم سەهوە هیچ ئەسەرێکی سەلبی نییە لە توانای شەرحدەرەکان، سەهوێکی سادەیە وەک لە هەموو کەس ڕوو دەدات.
لە بەیتی دووهەمی هەمان لاپەڕەدا لەجیاتی «سەوز بووە» دەبوو «ڕوایەوە» بێت کە یەکجار مناسبی «ناڕوێ»ـی کۆتایی بەیتەکەیە. دوو تێکستی «عم و گم» «ڕوایەوە»یان نووسیوە.
4
لەم خۆشییە کە هێزمی مەطبەخ سەوز بووە،
ماوم عەجەب لە دیدەیی صۆفیی کە ناڕوێ!
لاپەڕەی 698
هێزم: دار .
مەطبەخ: چێشتخانە .
ناڕوێ: سەوز نابێ . تەڕ نابێتەوە . ئەبڵەق نابێ .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: ئا لەم وەرزە خۆشەدا کە هەموو شت لە جموجووڵ و گەشەکردن و بووژانەوەدایە، تەنانەت داری وشکی زەنگەقڵیشی چیشت خانەیش سەوز بووەتەوە، سەرم لە سۆفیی سڕماوە کە چەند وشک و دڵڕەقە، فرمێسکی شادمانیی ناکەوێتە چاوی و، چاوی بە تەماشای ئەم دیمەنە جوانانەوە ئەبڵەق نابێ. دیارە صۆفیی وەک دڵی کوێرە، چاویشی کوێرە و هیچ نابینێ.
دەستنووس
سەوز بووە (عم) و (گم): ڕوایەوە.
ئەم بەیتە لە (تو) دا بەیتی سێهەم و لە (عب) و (من) دا بەیتی دووهەمە.
5
تیپی شکۆفە، خەیمەیی داوە لە هەر طەرەف،
یا شاهی نەوبەهارە، هەڵی داوە هۆردوێ؟!
لاپەڕەی 699
شکۆف: شکۆفە، هەڵاڵەی درەخت .
خەیمە: دەوار .
طەرەف: لا .
هۆردوو: لەشکر .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: نازانم ئەم دیمەنە سپییە جوانەی ئەیبینم، تیپی هەڵاڵەی درەختەکانە بۆ هەر لایەک ئەڕوانیی دەواری خۆی هەڵداوە، یاخود شای نەوبەهارە بارگەی ئۆردووی خستووە و خێوەتی سپیی بۆ داکوتاوە؟ !
دەستنووس
تیپی: (عم) و (گم) نەبێ، هەموو نووسخەکانی بەردەستمان تیا کەوتوونەتە هەڵەوە و وایان زانیوە عەرەبییە بە (طیپ) یا (طیب) یان نووسیوە ! بۆیە ئەڵێین هەڵە چونکە ئاشکرایە لێرەدا مەبەست (طیب) ی عەرەبیی بەمەعنا بۆنخۆشی نییە. یا شاهی (ت): پاشایی. بەپێی ئەم نووسخەیە نیوە بەیتی دووهەم عەطف نابێ بۆ سەر نیوە بەیتی یەکەم و لە هیچ کام لە دوو نیوەبەیتەکەدا پرسیار نابێ، بەڵکو هەمووی (جوملەی خەبەریی) ئەبێ و (شکۆف) یش (شکۆفە) ئەب یو نیوە بەیتی دووهەم (حوسنی تەعلیل) ئەبێ بۆ نیوە بەیتی یەکەم.
ئەم بەیتە لە (تو) و (عب) و (من) دا بەیتی شەشەمە.
6
دنیا کە گوڵگوڵیی بووە، قوربان، ئەتۆش وەرە ..
طالیب بە گوڵ بە، قەیدی چییە گوڵ گوڵی بوێ!
لاپەڕەی 699
گوڵگوڵیی: گوڵگوڵین . ئەوەی هەموو گیانی گوڵ بێ .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: دنیا یەک پارچە بووە بە گوڵ و ڕازاوەتەوە. قوربان تۆیش وەرە بۆ سەیر، مەڵێ من خۆم گوڵم، پێویستم بە دیتنی گوڵ نییە.. هەر گوڵت بوێ چاکە، قەید ناکا ئەگەر گوڵ بێ بۆ سەیری گوڵ..
لێکدانەوەی ئەدەبی
لەنێوان (گوڵگوڵی) و (گوڵ، گوڵیی) دا جیناسی تەرکیب هەیە.
دەستنووس
ئەتۆش (خب): ئەتۆیش.
ئەم بەیتە لە (تو) و (عب) و (من) دا بەیتی حەوتەمە.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی دووهەمی لاپەڕە 699:
دنیا کە گوڵ گوڵی بووە، قوربان، ئەتۆش وەرە
طالیب بە گوڵ بە، قەیدی چییە گوڵ گوڵی بوێ!
لەم بەرەو کۆتایی پێداچوونەکەدا ئەم بەیتە و بەیتی «دیدە و دڵ...»ـی لاپەڕە 696 لە لایەن قەشەنگی و ئاوداری و مۆسیقاوە – بەلای مجێزی منەوە- لووتکە لووتکانن، تا دەگەینە کۆتایی غەزەلەکە. لەوێدا خەیاڵ بە تەواوی لە سیحر و شەیدایی و جوانیدا دەخنکێ:
«نالی»! زوبانەکەی تەڕ و پاراوی سەوسەنت
حەیرانی چاوی نێرگسە، وەک لاڵە، نادوێ
چ لاڵە و چ لالە دەک ماڵی نازانم کوێت بشێوێ...! چەندێکی بەیتی ئەوتۆیی دەخوێنمەوە بە دەست خۆم نییە سۆزێکی دڵتەزێن سواری هەستم دەبێ کە ڕادەمێنم لە حاڵی «مرۆ» چۆن بە بەریەوە هەیە ڕووپێوێکی هێندە بەرین کە کردار و ڕەفتار و گوفتار بگرێتەوە لایەکی سەر بەو جۆرە ڕاوێژی فرشتەکارەوە بگەیەنێ کە شایەنی کرداری جانفیداییە، لایەکی دیکەشی لە دۆزەخی ئەهریمەن ڕۆچێت... لە تەجرەبەی خۆمدا چەندین کاری چەپەڵم دیتووە دژ بە خۆم کراوە لە لایەن کەسانێکەوە خۆ بە نیمچە پێغەمبەر دادەنێن، هەر ئەوەندەم لە دەست هاتووە بەیتێکی نالی بڵێمەوە کە دەفەرموێ:
نالی چییە وا میثلی جوعەل غەرقی شیاکەی
خۆ تۆ بە میثالێ وەکوو پەروانە شەمت بوو
بڵێین چی! ئەمەیە چارەنووس...!
7
بولبول، کە گەرمە نەغمەیی، ئاگر دەکاتەوە
غونچە، حەزینە، جەرگ و دڵی بۆ دەکا توێ
لاپەڕەی 700
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: بولبول دڵی لە عەشقی گوڵدا ئەوەندە پڕە لە سۆز، بە ئاوازێکی ئەوەندە گەرم و بە کوڵ ئەخوێنێ، ئاگر بەرئەداتە دڵی خونچەی دڵداری. خونچەش یارێکی بەوەفایە پڕی دڵیە لە خەفەت بۆ بولبولی دڵداری، بۆیە ئەپشکوێ و جەرگ و دڵی خۆی بۆ توێ ئەکاتەوە تا بە ئاگری ئاوازی ئەو بیبرژێنێ.
لێکدانەوەی ئەدەبی
لەنێوان (دەکاتەوە) و (دەکا توێ) دا جۆرە جیناسێکی تەرکیب هەیە.
دەستنووس
گەرمە نەغمەیی (عم) و (گم): گەرمی نەغمەیە. (کم): گەرم نەغمەیە. بۆ (گەرمی) یش دەس‌ئەدا. (ت): گەرمە نەغمەیە. ئاگر (عم) و (گم): ئاور. غونچە حەزینە (چر): غونچەی حەزینە. (گم): خونچە حەزینە ! (خا): غونچە حەزینەیی.
ئەم بەیتە لە (تو) دا بەیتی چوارەم و، لە (عب) و (من) دا بەیتی سێهەمە.
8
«نالیی»! زوبانەکەی تەڕ و پاراوی سەوسەنت
حەیرانی چاوی نێرگسە، وەک لاڵە، نادوێ ..
لاپەڕەی 700
سەوسەن: گیایەکە گەڵایەکی باریک و درێژ و گوڵی جوان و ڕەنگاوڕەنگی هەیە .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: نالیییا ! زوبانی درێژ و تەڕ و پاراوت کە ئەڵێی گەڵای سەوسەنە، لە نەتوانایی نییە ناتوانێ شیعرێ بڵێ شایانی ئەم نەوبەهارە جوانە بێ.. حەیرانی چاوی خەواڵووی نەرگس بووە، وەک خەوی لێ خستبێ وای بەسەرهێناوە و، لاڵی کردووە و لە گۆی خستووە..
دەستنووس
لە کۆکردنەوەی (تەڕ) و (پاراو) و، (سەوسەن) و (نێرگس) دا تەناسوب هەیە. هەروا لەگەڵ (لالە) ش بەدیمەن..
زوبانەکەی (گم): زمانەکەی. (کم): زمانێکی. (من): زوبانێکی پاراوی (چر) و (چن) و (تو) و (ک) و (عب) و (خا): پاراو. دیارە (پاراوی) یە. (کم) و (ت) و (اح): پاراوە.
