واتە: لەبەر شەوقدانەوە و بریسکانەوەی ددانە وەک مروارییەکانی یار، چاوی تەماشاکەران ئەبڵەق بوو.. لەبەر هەڵهاتنی ڕۆژی جوانییشی، کە وەک دەرکەوتنی ڕۆژی قیامەت وایە، مانگ گیرا..
نالییی لەم بەیتەدا ددانەکانی یاری شوبهاندووە بە دانەی مرواریی و، دەرکەوتنی ئەو ددانانەی شوبهاندووە بە دەرکەوتنی برووسکەی ئاسمان کە چاو لەئاستیا ئەبڵەق ئەبێ. ڕوویشی شوبهاندووە بە ڕۆژی قیامەت لەوەدا کە دەرکەوتنی وەک دەرکەوتنی ڕۆژی قیامەت دنیا ئەشڵەژێنێ و، دەرکەوتنی ئەو ڕووەشی کردووە بە هۆی مانگ گیران.

لەنێوان (بَرِقَ) و (بەرق) دا بەدیمەن وشەئارایی و بەمەعنا طیباق و، لەنێوان (بەر) و (بەرق) دا جیناسی ناقیص و، لەنێوان (خَسِف) و (ئیشراق) دا طیباق هەیە.

لەبەر بەرق (عم) و (گم) و (من) و (خب): لە بەرقی. ئیشراق (عم) و (گم): شەرقی.

واتە: کەس لەو جیهانەدا نەماوە گیرۆدەی جوانیی یار نەبووبێ.. چاوێک نییە ڕووناکیی و شەوقی چاوی ئەوی تیا نەبێ و، گلێنەی چاوێکیش نییە ڕەنگی خاڵی ڕەشی ڕوومەتی ئەو نەخشی تیا نەبەستبێ.
نالییی، لەم بەیتەدا سەرەڕای ئەوە کە ئەیەوێ چاوی هەموو کەس بە ڕووناکیی کوڵمی یار و، گلێنەی چاوی بە ڕەشیی خاڵی ڕوومەتیەوە خەریک بکا، ئەیەوێ بشڵێ هۆی بریقەدانەوەی چاوی خەڵک بریتییە لە ڕووناکیی کوڵمی یار و، هۆی ڕەشیی گلێنەی چاویان ڕەشیی خاڵی ڕوومەتیەتی. بۆیە (فروغی خەد) و (خەیاڵی خاڵیی) بە شێوەی لەف و نەشری مورەتتەب بەدوای (دیدە) و (مەردوم) دا دێنێ.

لەنێوان (دیدەیی چ مەردوم) و (مەردومی چ دیدە) دا جیناسی قەلب و، لەنێوان (خاڵی) و (خاڵیی) دا جیناسی تەرکیب هەیە.
دوو پارچەکەی نیوە بەیتی یەکەم لە (عم) و (گم) دا لەجێی یەکتردان.

واتە: ئەگەر تەنها سەیری سەری دوو کوڵمی ئەکەی، ئەڵێی گوڵی سووری تازە بەهاری جوان و لاو و بۆن خۆشە. ئەگەر بە بەراورد لەگەڵ زوڵفیش سەیری ئەکەی، ئەڵێی ئەوکاتەیە شەو و ڕۆژ لە یەک نزیک ئەبنەوە و ڕووناکیی ڕۆژ لە ئاسۆی تاریکیدا لیزگ ئەدا، یا ئەو کاتەیە کە ڕۆژ لە زەردەپەڕی ئێوارەدایه و تاریکیی خەریکە هێرش بێنێ.
نالییی لەم بەیتەدا جارێک تەنها سەرنجی دوو گۆنای یار ئەدا و بە گوڵی سەرەتای وەرزی بەهاری ئەشوبهێنێ کە بەهار لە تۆقی لاویدایە و گوڵیش لەوپەڕی گەشی و جوانیدا.. جارێکیش لەگەڵ زوڵفیدا سەیر ئەکا و، سوور و سپیەتیی کوڵمی گەش و ڕەشیی زوڵفی ڕەش بەراورد ئەکا و، هونەرمەندانە شەوی تاریک و ڕۆژی ڕووناک لە ڕوومەتی یاردا کۆ ئەکاتەوە کە بێ یەک نایانکرێ و یەکتر تەواو ئەکەن و جوانیی هەر کامیان بە بەراورد لەگەڵ هیی ئەویان دیار ئەدا.

لەنێوان (داخۆ) و (یاخۆ) و (بەهار) و (بەهار) دا جیناسی لاحیق و لەنێوان (نەهار) و (لەیل) دا طیباق و، لەنێوان (زوڵف) و (ز لَف) دا جیناسی موحەڕڕەف هەیە.

داخۆ (کم): ئاحۆ. نووسخەکانی تر کۆمەڵێ جیاوازیی تریان تیا هەیە، بەڵام هەمووی هەڵەیە.

واتە: دەریای چاوی یار پڕە لە مەرجانی ڕەشی کلە و، سپێنەی چاوەکانی لەگەڵ ئەو کلەیەی پێی ڕشتووە وەک یەشمی ئاودار وایە کە نوختە نوختەی سپیی و ڕەشی تیایە. زوڵفیشی ئەوەندە ڕەش و بریقەدارە تەنانەت شەوەی ڕەش و بریقەداری پێ ئەشوبهێنرێ.
نالییی لەم بەیتەدا چاوی یاری شوبهاندووە بە دەریای پڕ لە مەرجان و مەرجانەکەش ئەو کلەیەیە کە چاوی پێ ئەڕێژێ، هەروا شوبهاندوویەتی بە یەشم کە نوختە نوختەی ڕەش و سپیی تیابێ، نوختە ڕەشەکانی کلەکەیە و ئاودارییەکەشی سپێنەکەی چاویەتی. بۆ دەربڕینی زیادەڕەوییش شەوەی شوبهاندووە بە زوڵفی وەک خەڵووز ڕەشی یار، لەجیاتی ئەوەی زوڵفی بشوبهێنێ بە شەوە..

یەمی (چر) و (چن): یەم. دیارە (یەمی) یە. (ک) و (اح): هەم. وەک (چر): دەڵێ !. (« پەراوێزی » چر) و (عم) و (گم) و (عب) و (من): لە، بەڵام لە (عم) و (گم) دا لەگەڵ (و) ێکی عەطف لەپێش (لە) وە. (ت) و (خب): وەکو. شەبەیە شەبیە (شەبیهی): ئەمە تێکستی (چن) ە. (چر) و (عب) و (خب) و (اح): لە شبیە شبە. ئەگونجێ بە (لە شەبەیە شیبهی) و بە (لە شەبیهی شەبە) ش بخوێنرێتەوە. (عم) و (گم): شەوەیە شەبیهی. (کم): لە شبیهی شبهی. دیارە (لە شەبیهی شیبهی) یە. (ت): لە شەبیە شبە. دیارە (لە شەبیهی شەبە) یە. (ک): شەبەه ـ شەبیهی. (خا) و (من): لە شەبیهی شیبهی. زوڵفی (چر) و (کم) و (عب) و (خا): زولفەینی. (ت) و (من) و (خب): زولفەین. دیارە (زولفەینی) یە. سیاهی: ئەمە تێکستی (ک) ە. (چر) و (عب) و (من) و (خا): سیاە و. (چن) و (ت) و (اح) و (« پەراوێزی » خا) و (خب): سیاە. بەپێی وشەی پاشەوەی بە (سیاهی) یا (سیاە و) ئەخوێنرێتەوە. (عم) و (گم) سیاهتەر. (کم): سییەهــ وەک زوخاڵی: ئەمە تێکستی (چن) ە. (چر): لەعلی ئاڵی. (عم) و (گم): لە خاڵی. (« پەراوێزی » چر) و (ت) و (ک) و (اح) و (« پەراوێزی » خا): ئابداری. (عب) و (خب): لەعل ئاڵی. دیارە (لەعل و) وە. (خا): لەعل و ئاڵی.

واتە: دەمی یار لە ڕووی خۆشیی و بەتامیی قسەوە ئەڵێی ئاوی زەمزەمی تیایە. لەبارەی قسە ڕەوانیی و ناسکیی زەردەخەنەشەوە، لێوی وەک لێواری حەوزی کەوثەرە.

مەلاحەت و (چن) و (کم) و (ت) و (ک) و (اح): مەلاحەت. بۆ (مەلاحەت و) (مەلاحەتی) یش دەستئەدا. زەمزەم و: (« پەراوێزی » چر) و (کم) و (ک) و (عب) و (من) و (خب): زەمزەمە. (چن): زەمزەمە و. (ت): زەمزەم. دیارە (زەمزەم و) وە. فەصاحەت و (چن) و (ک): صەباحەت. بۆ (صەباحەت) و (صەباحەتی) یش دەستئەدا. (کم): صەباحەتی. (اح) و (عب) و (خب): صەباحەت و. (من): فەصاحەتی. کەو‌ثەر و (« پەراوێزی » چر) و (چن) و (کم) و (ک) و (عب و (من) و (خب): کەوثەرە. (ت): کەوثەر. بۆ (کەوثەرو) و (کەوثەرە) یش دەستئەدا. بەیتەکە تێکڕا لە (عم) و (گم) دا بەم جۆرەیە.
بە صەباحەتی تەبەسسوم هەموو زەمزەمی مەلیحیی
بە مەلاحەتی تەکەللوم هەموو کەوثەری زولالیی

واتە: هەمیشە دیمەنی شەو و ڕۆژی ڕووی تۆم لەبەرچاوایە و چاوم لێی پڕە. ئەوەتە کە سەیری ڕوومەتت ئەکەم تیشکی ڕۆژم دێتە بەرچاو و، کە سەیری برۆی چەماوەت ئەکەم مانگی یەکشەوەم بۆ دەرئەکەوێ.

لە کۆکردنەوەی (شەو) و (ڕۆژ) و (نوور) و (شەو) دا طیباق و، لە کۆکردنەوەی (ڕۆژ) و (طەلعەت) دا کە بەمەعنا (هەڵهاتن) یش هاتووە تەناسوب و، لەنێوان (بە ڕوو) و (برۆ) دا بەپێی شێوەنووسی جاران کە هەردووکیان وا ئەنووسران (برو) جیناسی تەواو و، لەنێوان (شەمس) و (هیلال) یشدا تەناسوب هەیە.

نووری (چر) و (عم) و (کم) و (گم): زیبی. (چن) و ک: نور. دیارە (نووری) یە. (عب) و (من): زیب و. ڕۆژی (چر) و (چن) و (ت) و (عب) و (اح) و (خب): ڕۆژ. دیارە (ڕۆژی) یە، لە (عب) دا نەبێ کە لەوانەیە (ڕۆژە) بێ چونکە (زیبی) یش (زیبە) بوو. (من): ڕۆژە. بەڕوو (ت): ڕوو: بە برۆ (کم) و (عب) و (من): برۆ.

واتە: ڕوومەتی تۆ گوڵێکی تاقانەی بێهاوتایە هەزاران بلبل عاشقی بوون و بۆی ئەخوێنن، بۆیە ئەبوا دڵدارێکی وەک نالییی لەناو کۆڕی ئەم هەموو دڵدارانەدا هەر دیار نەبوایە. کەچیی لە هەموو لایەکی چەمەن و گوڵزار و لەناو هەموو دڵداراندا بەگوێرەی ناڵەناڵی خۆی و بە هاوا و کوڕووزانەوەیدا دیارە، چونکە دڵدارێکی ڕاستەقینەیە..
ئەشگونجێ (ناڵە « نالییی ») بە (ناڵەناڵی) بخوێنرێتەوە و مەعنای بەیتەکە وای لێبێتەوە: ڕووی تۆ گوڵێکە صەد دڵداری وەک بلبلی هەیە، بەڵام بلبل لەناو هەموویاندا بەشێوەی تایبەتیی ناڵەناڵی خۆیدا دیارە. بەپێی ئەم مەعنایە بەشی دووهەمی وشەی (ناڵە‌ناڵی) کە (ناڵی) یە ئیشارەت ئەبێ بۆ نازناوی (نالییی) و بلبلەکە (نالییی) خۆی ئەبێ.

لەنێوان (ڕوخ) و (هوزار) دا هەم طیباق و هەم تەناسوب هەیە، چونکە (ڕوخ) ناوی باڵدارێکی ئەفسانەییشە. هەروەها لە کۆکردنەوەی (صەد) و (هوزار) دا بەپێی شێوەی نووسینی جاران کە ئەنووسرا (هزار) تەناسوب هەیە. لەنێوان (ناڵە) و (نالییی) یشدا جیناسی مو‌ضاریع هەیە.

وەک (چن) و (عب) و (من): بەرگ. (عم) و (گم): بەرگ و. بەرگ: پەڕە، گەڵا.