سەرەتاپێشەکییەکان هۆنراوەکان دەستنووسکتێبئەرشیڤپەیوەندی

ساقیی! وەرە، مەیخانەیی دڵ کۆنە ڕەحیقیی

1
ساقیی! وەرە، مەیخانەیی دڵ کۆنە ڕەحیقیی
گەر مایلی طەوفی حەرەم و بەیتی عەتیقیی!
لاپەڕەی 655
ڕەحیق: مەی .
طەوف: طەواف، بەدەوراگەڕان .
حەرەم: حەرەمی مەککە .
بەیتی عەتیق: البیت التعلیق، کۆنەماڵ، کەعبە . ئیشارەتە بە ئایەتی (اِنَّ اوَّلَ بَیْتِ وَضع لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبکُ’َ مُبارَکاً).
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واته: کاکەی مەیگێڕ، ئەگەر حەزت لەوەیە بەدەوری حەرەمی مەککە و ماڵی کەعبەدا بسوڕێیتەوە و تەواف بکەی، وەرە ناو مەیخانەی دڵم، چونکە دڵم جێگای عەشقی ڕاستەقینەیە و شەرابی کۆنی بێگەردی خۆشەویستیی بێمەبەست و نیازی تیایە..
دڵ، کۆنە ڕەحیقی (عم): کە تۆ کۆنە ڕەفیقی. (گم): دڵ کۆنە ڕەفیقی.،
2
یەک ڕەنگم و بێ ڕەنگم و ڕەنگین بە هەموو ڕەنگ
بەم ڕەنگە دەبێ ڕەنگ ڕژیی عیشقی حەقیقیی
لاپەڕەی 655
ڕەنگڕژیی: ڕەنگڕشتن .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: وەرە ناو مەیخانەی دڵم، لە هیچ لایەک دۆستێکی تری وەک منت دەسگیر نابێ، من یەک ڕەنگم و دووڕوو نیم و خوا بە یەک ئەزانم و کەسی کەی ناکەم بە هاوبەش.. (بێ ڕەنگم و له دڵداریدا فەوتاوم و فەوتاویش ڕەنگی نییە، یاخود توانای ئەوەم نییە دەرد و مەینەت لە خۆم دوورخەمەوە و قازانج دەستی خۆم بخەم.. هەموو ذات و صیفاتی جیهان لە مندا کۆبووەتەوە وەک لەش ساغیی و نەخۆشیی و گەورەیی و بچووکیی و زانایی و نەزانیی و هوشیاریی و بێ هۆشیی). لە هەموو لایەک نیشانەی بوونم هەیە. خۆشەویستیی ڕاستەقینەش ئەبێ بەم جۆرە ڕەنگی بۆ بڕێژرێ کە من بۆم ڕشتووە. (یاخود خوا کە ڕەنگ ڕێژی عەشقی ڕاستەقینەیە، ئەبێ بەمجۆره بکا). (ئەو ئەندازە لێکدانەوەیە کە خستومانەتە نێو دوو کەوانەوە، هیی (چنگنیانیی) و (مەزناوەیی) یە لە پەراوێزی نووسخەی (چن) ەوە لە فارسییەوە کردوومانە بە کوردیی.
دەستنووس
لە نیوەی دووهەمی ئەم بەیتەدا، بەتایبەتیی لە وشەی (ڕەنگڕژیی) دا هەموو نووسخەکان (چر) و (چن) و (خا) نەبێ کەوتوونەتە هەڵەوە.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی دووهەمی لاپەڕە 655:
یەک ڕەنگم و بێ ڕەنگم و ڕەنگین بە هەموو ڕەنگ
بەم ڕەنگە دەبێ ڕەنگ ڕژیی عیشقی حەقیقی

شەرحەکە بە شێوەیەکی مەیلەو درێژدار شەرحی «ڕەنگ»ـەکانی داوە. بەلای منەوە و بە کورتی ئەمە مەبەستی نالییە و «فی الجملة» لە جغزی شەرحی دیوانەکە نزیکە: یەک ڕەنگم کە ناگۆڕێم و بێ درۆم. بێ ڕەنگم، دەشێ بێ وێنەیی بێت و دەشێ سادەیی بێت و دەشێ ئەسەری پارێز و نەفسکوژی بێت کە وەک نەخۆش دەنوێنێ، لە کوردیشدا «بێ ڕەنگ» بە کەسێکی بیمار دەگوترێ. ڕەنگین بە هەموو ڕەنگ، ئەو مەعنایە دەگەیەنێ کە جێگەی دەرکەوتنی هەموو جۆرە ئیبداعێکی خالیقی جیهان بێت وەک، لە میسالدا، پەلکەڕەنگینە (قوس القزح) هەموو ڕەنگەکانی تیشکی ڕۆژی تێدایە، نیوەبەیتی دووهەم، بەلای منەوە، هەڵدەگرێ کە جیاتی «ڕەنگ ڕژیی» کە من نەمبیستووە لە فیعلی ڕشتن وشەی «ڕژ» پەیدا بووبێ مەگەر کورتکراوەی «ڕەنگڕێژی» بێت «دەڵێم ڕەنگی ڕەزی عیشقی حەقیقی» بێ کە دەزانین «ڕەز» سەرچاوەی شەرابە و لە هەموو جۆرە درەختێکی مێو و ئەو دارانەی تێدایە کە بشێ بەریان ببێتە شەراب.
3
مروارییی ئەشکم وەکو یاقووتی، ڕەوانە
ساقیی! بدە لەو لەعلە شەرابێکی عەقیقیی ..
لاپەڕەی 656
مرواریی ئەشک: فرمێسکی وەک دەنکی مرواریی سپیی .
ڕەوان: ڕۆیشتوو، جاریی .
لەعل: بەردێکی گرانبەهای سوورە .
عەقیق: ئافیق، بەردێکی گرانبەهای سووری ترە .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: فرمێسکم وەک مروارییش بە سپیەتیی و، وەک یاقووتیش بە سووریی ئەڕوا لە چاوم.. مەبەستی لەوەیە بڵێ چاوم مروارییش و یاقوتیشی لێ دائەوەرێ.. دەسا تۆیش، کاکەی مەیگێڕ، لە لەعلی لێوی سووری یار شەرابێکی وەک عەقیق سوورم بۆ تێکە، بۆئەوەی ببم بە خاوەنی ئەم هەموو گرانبەهایانە..
دەستنووس
لەو (« پەراوێزی » چن): ئەو. بەم پێیە ئەبێ (شەرابێکی) یش (شەرابێکە) بێ. عەقیقیی (کم) و (عب) و (من): حەقیقیی.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
لە بەیتی یەکەمی لاپەڕە 656:
مرواریی ئەشکم وەکوو یاقووتی، ڕەوانە
ساقی! بدە لەو لەعلە شەرابێکی عەقیقی

دەبوو شەرحەکە ئیشارەت بدات بۆ ئەوەی «عقیق، عەقیق» جگە لە بەردی بەقیمەت بە شوێنێکی پیرۆزی حیجاز دەگوترێ ئیتر لە مەککە یان لە مەدینە بێ. شاعیری عەرەب دەڵێ:
ان من عق والدیه لملعو
ن و من عق منزلا بالعقیق
بەو پێیە شەرابەکە دەبێتە بەشێکی ئایین.
4
دائیم لە حەضەردا سەفەری بە .. لە وەطەندا
غوربەتکەش و عاجز بە، ئەگەر ئەهلی طەریقیی
لاپەڕەی 656
حەضەر: خانەنشین .
غوربەتکەش: ئەوەی لەنامۆییدا بژیی .
ئەهلی طەریق: ئەهلی طەریقەت . ئەوەی ڕێگەی ڕاستی گرتبێتەبەر .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: ئەگەر بەڕاستیی ئەهلی طەریقەتی یا ڕێگەی ڕاستت گرتووەتەبەر، خۆت بە نیشتەجێ دامەنێ و، لەکاتی نیشتەجێییەتیدا خۆت بە ڕەوتەنیی بزانە، چونکە ڕێگای مەرگت لەبەرە.. لە وڵاتی خۆتا خۆت بە نامۆ دابنێ، چونکە نیشتمانی ڕاستەقینەت گۆڕستانە و سەرەنجام ئەبێ لەوێ ئۆقرە بگرێ و نیشتەجێ ببی.
دەستنووس
دائیم (چر) و (عم) و (کم) و (ک) و (خا) و (خب): دایم. سەفەریی بە (ت) و (عب) و (من) و (خب): سەفەریی بەو. عاجز (چن) و (عم) و (ک) و (من) و (عب) و (اح): مەحزوون. طەریقی (عب): حەقیقی !
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی دووهەمی لاپەڕە 656:
دائیم لە حەضەردا سەفەری بە، لە وەطەندا
غوربەت کەش و عاجز بە، ئەگەر ئەهلی طەریقی

وشەی «حضر، حەضەر» شارنشینییە بەرانبەر «بداوة، بەداوەت» کە بادیەنشینییە. واتە چەندێکی شارنشین بیت خۆت بە سەفەری بدە قەڵەم، چەندێکیش لە نیشتیمانت بێت وەک غوربەتکێش [ئەوەی لە غەریبی دەژیت] و ئازوردەدڵ بە، مادەم خۆت بە ئەهلی «طریق - طەریق» دادەنێیت. طەریقیش هەر وەک «تصوف» ڕادەگەیەنێ، واتای دەقاودەقی «ڕێگە» بە دەستەوە دەدات. ئنجا کەسێکی ڕێبوار بێت هەر دەبێ غوربەتکێش و سەفەری و ئازوردە بێ...
5
خەڵقیی کە هەموو کۆدەکن و بەستە زوبانن،
با بێن و لە «نالیی» ببیەن شیعری سەلیقیی
لاپەڕەی 657
کۆدەک: مناڵ .
بەستە زوبان: زمان بەسراو، بێ دەسەڵات .
سەلیقیی: لە (سەلیقە) وە هاتوو، ئەوەی لەخۆیەوە بێت و خۆ پێوە ماندوو کردنی نەوێ .
شرۆڤەی مامۆستایانی مودەڕیس
واتە: ئەم خەڵقە هەموو مناڵ و نەفامن و زمانیان بەیەکادێ، هیچ لە شیعری ڕاستەقینە تێناگەن.. بڵێن با بێنە لای (نالییی)، شیعری خۆییان بۆ بخوێنێتەوە کە وەک ئاوی ڕەوان لەخۆیەوە دێ، بەڵکو زمان و بیریان بکرێتەوە و فێری چەشکردنی شیعر و ئەدەب ببن.
دوور نییە مەبەستی نالییی لەم بەیته بەرپەرچدانەوەی هەندێ ڕەخنگر بووبێ کە بە چاوێکی بێبایەخ سەیری شیعرەکانییان کردبێ.
دەستنووس
کە هەموو کۆدەکن و (« پەراوێزی » چر) و (کم) و (گم) و (عب) و (من): کە طوفەیلین و هەموو. (چن): کە هەموو کینک و کەڕ و. کینک: بە فارسیی (کینک) واتە ڕژد و سووک. سەلیقیی (چر) و (خا): دەقیقیی. (کم) و (گم) و (عب) و (من): حەقیقیی.
شرۆڤەی مامۆستا مەسعوود
بەیتی سەرەپای لاپەڕە 657:
خەڵقی کە هەموو کۆ دەکن و بەستەزوبانن
با بێن و لە «نالی» ببیەن شیعری سەلیقی

نالی لە خەلقی دانا بە کوودەک و منداڵ لە خۆوە دەبنە «بەستەزمان» چونکە منداڵی ساوا قسە نازانێ، لە هەمان کاتدا دەشێ مرۆی عازەبیش بە کوودەک دابنرێ کە فامی شیعر و ئەدەبی نەبێ. نوکتەیەک هەیە لە «کۆدەکەن» کە بە ڕێنووسی کۆن «کودکن» بێ و بخوێندرێتەوە «کودەکن» واتە پارە و سامان کۆ دەکەنەوە ئەمما نەزان و بێ زمانن لە ئاست شیعر و ئەدەب و شوعوورەوە، بەلامەوە تێکستی «کەطوفەیلین و هەموو» لەبارترە تا «کە هەموو کۆدەکن و».