مەعنای ئەم بەیتە و بەیتی پاشەوەی پێکەوە لێک ئەدەینەوە.
بە بۆچونی ئێمە لەوە ئەچێ نالییی ئەم پارچە شیعرەی بۆ دۆستێکی تازە پێگەیشتووی خۆی وتبێ کە بە فەرمانڕەوایی دوور کەوتبێتەوە بۆ قەڵایێک، چونکە لە پارچە شیعرەکەدا ناوی (قەلعە) و (بورج) و (قوللە) هەیە و، بەمانە و بە (مەجلیس) و (ڕاو) و (سواریی) یشدا لەوە ئەچێ ئەو دۆستە شیعر بۆ وتراوە یەکێ بووبێ لە میرانی بابان و، کێ ئەڵێ مەبەست ئەحمەد پاشا نەبێ لە سەرەتای لاویدا؟ ! ئەم پارچە شیعرە لە گەلێ سەرەوە لەگەڵ پارچە شیعری « ئەم تاقمە مومتازە..» دا پەیوەندی هەیە و، لێرەش وەک لەوێ بە شان و باڵی نێرینەدا هەڵدان، تەنها دیاردەیەکی باوە لە ئەدەبی کلاسێکی ڕۆژەڵاتدا و بە هیچ کلۆجێ ناچێتەوە سەر شێوەیەکی پەیوەندی ناڕەوای جینسیی.. بەتایبەتیی کە نالییی لێرەدا ڕووی دۆستەکەی ئەشوبهێنێ بە کەعبە و مووی دەرهاتووی سمێڵ و ڕیشیشی دائەنێ بە سوپای ڕەشی حەبەشە کە هاتن مەککەیان داگیر کرد و، باسی ڕابواردنی مەردانەی وەک ئەنجومەن ئارایی و ڕاو و سواری ئەکا.

ماهم (خب): مولهەم (؟). دەڵێی (چر) و (ت) و (عب): فەلەک. ئەوجی: ئەمە تێکستی (کم) و (گم) و (من) ە. نووسخەکانی تر هەموو: (ئەوج)، دیارە لەوانیشدا مەبەست هەر (ئەوجی) یە. وەی (عب): ئەی. دووریی (عم): درهم. (گم): دەرهەم (؟

واتە: ئەی مانگی لە قەڵادا دانیشتووم، کە قەڵاکەت ئەوەندە بەرزە بۆت بووە بە بورج و خۆیشت بوویی بە ئەستێرە کە لە بەرزترین پلەدا بێ.. ئەی لووتکەی دووریی کە لە دووریدا ئەڵێی باڵای عووجی کوڕی عەننەقی کەس دەسی ناتگاتێ.. ئەی لە قەڵای بەسەر کێوەوە دروستکراودا نشین، کە خۆیشت وەک کێوی قاف لە زەویدا هەمیشە زیاد ئەکەیت و بەرز ئەبیتەوە.. ئەی پایە بەرز وەک بورجی ئەستێرەکانی ئاسمان، کە شایانی ئەوەی ڕووت تێبکرێ و شان شکۆت ببێ و، وەک چۆن پێغەمبەر سەرکەوت بۆ ئاسمان، تۆیش کەسانی پایەبەرز بێن بۆلات.
لە ئەفسانەی سەبارەت بە کێوی قافدا هەیە کەوا بەشی زۆری لەناو ئاوایە و، چوار دەوری تۆپی زەوی داوە و ٥٠٠ فرسەق بەرزە.. تا نیوەڕۆ تیشکی خۆر بەسەریەوە سەوزە و لەوەپاش شینە.. ئەبێ (ئیکمال) و (تەرەققی) ی کێوی قاف ئیشارەت بێ بەو ئەفسانەیە.

نالییی لەم دوو بەیتەدا کۆمەڵە وشەیەکی بەکارهێناوە کە هەموویان تەناسوبیان لەنێواندایە، لە ڕووی لەفظەوە یا لە ڕووی مەعناوە، وەک (قەلعە) و (ئەوج) و (بورج) و (سەما) و (عورووج) و، (قاف) و (زەمین).

ئیکمال و: ئەمە تێکستی (چن) و (عم) و (گم) و (ک) ە. (کم) و (من): ئیکمالی. نووسخەکانی تر هەموو (ئیکمال) کە بۆ عەطفیش و بۆ ئیضافەش دەستئەدا. سەما « پەراوێزی » چر) و (عب) و (من): فەلەک. ئیقباڵ و (چر) و (ت) و (اح) و (خا) و (خب): ئیقباڵ. ئەمیش هەر (ئیقبال و) وە.

واتە: ئەوەندە لێمان دوورکەوتوویتەوە لەبەر سام لێکراویی و بەرچاو نەکەوتنت وەک ئاسکی وەحشیت لێ هاتووە کە خۆی ناداتە قەرەی ئاوەدانیی، یاخود ئەڵێی گەوهەری ناو صەدەفی، نابینرێی، یا یاقووتی ناو قوتووی گەوهەر و زێڕ و شتی گرانبەهای..

بەتەئثیری: ئەمە تێکستی (من) و (خب) ە. (چر) و (عم) و (گم) و (ک) و (اح) و (خا): بە تەئثیر. بۆ (بە تەئثیری) و (بە تەئثیر و) یش دەست یەدا. (چن): بە تەئثیر و. مەهیبی (عم) و (کم) و (گم) و (ت): کەمینی (؟). (خب): مەحەببەت. ئەصدافی (کم): صەددافی.

واتە: تۆ لە کۆڕی یارییکردن و ڕابواردنا، یا لە کۆڕی دۆستایەتیدا مایەی سۆزی دڵی دۆستان و هاوڕێیان و چرای ڕووناککەرەوەی ئەنجومەنیانی. لە مەیدانی ڕاوکردن و سواریی و ڕمبازییشدا وەک ئاڵایی بەسەر زینی پشتی وڵاخەوە قیت و قنجی و لە هەموو لایەکەوە دیاری.

لەنێوان (سیراج) و (سورووج) دا وشەئارایی هەیە.

مەجلیس و (کم) و (گم) و (من): مەجلیسی. (اح) و (خا) و (خب): مەجلیس. بۆ (مەجلیس و) و (مەجلیسی) یش دەستئەدا. شەوق و (چر) و (ت) و (اح) و (خا): شەوق. بۆ (شەوق و) و (شەوقی) یش دەستئەدا. (چن) و (ک): شەوقی. عەلەمی (چر) و (اح) و (خا): عەلەم و. بەڵام هەڵەیە. (ک) و (عب) و (خب): عەلەم. ئەبێ هەر (عەلەمی) بێ. زین و (چن) و (ت): زین. دیارە (زین و) وە.
.

نالییی لەم بەیتەدا ڕووی برادەرەکەی شوبهاندووە بە (کەعبە) و مووی تازە دەرهاتووی ڕیش و سمێڵیشی شوبهاندووە بە (نەججاشیی) ی پادشای حەبەشە، لەوەدا وەک چۆن لەشکری حەبەشە بە سەرکردەیی (ئەبرەهە) هات کەعبەی داگیر کرد، لەشکری ڕەشی موویش هاتووە بەسەر ڕووی ئەو برادەرەدا و خەریکە داگیری کا. خەفەتیش ئەخوا بۆئەوەی کە ڕووی ئەو برادەرە جوانیی و گەشییەکەی جارانی نامێنێ و مووی ڕیش و سمێڵ دایئەپۆشێ.

حەیفی: ئەمە تێکستی (اح) و « پەراوێزی » خا) یە. (چر) و (چن) و (کم) و (گم) و (ک) و (من) و (خا) و (خب): حەیفە. (عم) و (ت) و (عب): حەیف. بۆ هەردوکیان دەس ئەدا. نەججاشی یی (چن) و (ک) و (اح) و « پەراوێزی » خا): بتخانەیی. خەط « پەراوێزی » چر) و (عم) و (کم) و (گم): خەطت. بەپێی ئەم نووسخانە ئەبێ (نەججاشی یی) بە (نەججاشیی) بخوێنرێتەوە. نێزیکە (چن): نەزدیک. دیارە (نەزدیکە) یە. (اح): نێزدیکە !. (خا) و (خب): نەزدیکە.

نالییی لەم بەیتەدا گلەيیی لەوه ئەکا که مووى دەرهاتووی ڕیش و سمێڵی برادەرەکەی گەیشتووەته قۆناغی تاشین و، تازه هیوای ئەوه بڕاوه که دەم و چاوی به ڕوشنییەکەی جارانی ببینرێتەوه. ئەڵێ: ئەی مووی ناپەسەند و منجڕ ! هەرچەند سزات ئەدەن و سەرت ئەبڕن، ئەوەندەی پێ ناچێ قوت سەر هەڵئەدەیتەوه، ئەڵێی جادووگەری ئاگرپەرستی هیندییت که هەرچەند سەریان ئەبڕیی دەس بەجێ زیندوو ئەبوەوه.
دیاره ئەم مەسەلەی (جادووگەری ئاگرپەرستی هیندی) یه بابەتێکی مێژووییه و له مێژوودا کابرایەکی وا بووه ئێستا وەک نموونەی منجڕیی و لاساریی ناوی ئەهێنن.

هەرچەنده (چن) و (عم) و (ت) و (ك) و (اح) و (من): هەرچەند. دەکەن (چن) و (عب) و (من): ده کا. (کم): ئەکەن. دێیەوه (چر): دێیتەوه « لەگەڵ هەڵەیەکی نووسینەوەدا ». خەط (گم) و « پەراوێزی » من): خەت. (ك) و (اح): موو. سەححاری (چن) و (ك): سەححاره. (ت) و (عب) و (أح): سەححار. ئەمیش هەر (سه ححاری) یه. مەجووسی چ لەجووجی (ک) و (اح) و (« په ڕاویزی » خا): بێ عار و لەجووجی.

واته: هیچ پێویست ناکا باسی دووزمانیی و ساختەچییەتیی بەدکارت بۆ بکەم و (مەقامات) ی لەبارەوه بنووسم که دێته لات چیی ئەڵێ، چونکه بەدکار بەش بەحاڵی خۆی ئەبوو زەیدێکی سورووجیی ترە و دەنگوباسی ئەبوو زەیدی سورووجیش لای هەموو کەس ئاشکرا و دیارییە.

تەلوینی: ئەمە تێکستی (من) ە. نووسخەکانی تر هەموویان، (عم) و (گم) نەبێ: تەلوین کە ئەویش هەر (تەلوینی) یە. (عم) و (گم): تەلبیس. مەشهوورە (چر) و (عب) و (من): مەعلوومە.
ئەم بەیتە و بەیتی پاشەوەی لە (چر) و (چن) و (ت) و (ک) و (اح) و (خا) و (خب) دا لەجێی یەکتردان.

واتە: ڕاز و نیازی دڵی (نالییی) هەمووی لەوێ لای دۆست ئاشکرا و دیارییە و پێویست بە وتنی هیچ ناکا و، بەدکاریش ناتوانێ کار بکاتە سەر دڵی دۆست، چونکە دۆست جێی خۆی لە دڵما گرتووە و، هەموو نهێنییەکی دڵمی چپێنراوە بەگوێدا..

ڕاز و خوطووری: ئەمە تێکستی (کم) ە. (چر) و (ت) و (ک) و (اح): بە بێ (و) ی عەطف و (ی) ی ئیضافەکە. (چن) و (عب): ڕاز و حوضوور، دیاره (ڕازی حوضووری) یە. (عم) و (گم): ڕاز و نیازی. (خا): ڕاز و خوطوور. دیاره (خوطووری) یە.