واتە: ئاشکرا و دیارییە کەوا لەشکری خەت و خاڵ و مووی تازەدەرهاتووت سەودای داگیرکردنی باڵاتی لە کەللەدایە و ئەیەوێ بگاتە ئەژنۆت، چونکە دیارە کەوا زوڵفی لوولی طوڕڕەییت نیشانەیە و بەسەر خاڵی طوغراییتدا چەسپیوە.
ئەمە مەعنا دیارەییەکەی بەیتەکە و، گفتوگۆش لەگەڵ پیاو، بە بەکارهێنانی ئەو نیشانانەی کە هیی پیاو نین وەک خەت و خاڵ و زوڵف و شتی وا، لە ئەدەبی کلاسیکدا باوە و جێی گلەیی نییە.
ئەبێ مەعنا ئەودیوییەکەشی ئەوەبێ: دیارە لەشکری نامە و دەسخەتی نووسراوت وا ئەگەیەنێ نیازی داگیرکردنی لای سەرەوەت هەیە (کە ناوچەی بابانە)، چونکە مۆری (میری میران) یت بۆ بووە بە نیشانە و لەسەر طوغرای حوکمڕانیت نووسراوە.
مەعنا دیارییەکەی ئەم بەیتە لەوانەیە ئەوەش بگەیەنێ کەوا مەحموود پاشا – ئەگەر نالییی ئەم پارچە شیعرەی بۆ ئەو نووسیبێ – لەو کاتەدا لە سەردەمی پێگەیشتندا بووە.
یەکێ لە گیر و گرفتە هەرە تووشەکانی ڕاست کردنەوەی شیعری کلاسیکی کوردیی، نەزانینی هۆ و مێژووی دانانی پارچە شیعرەکانە. ئەم دیاردەیە لە شیعری نالیییشدا گەلێ جار زەق دەرئەکەوێ، وەک لەم پارچە شیعرەدا بە ئاشکرا هەستی پێ ئەکەین. لەم پارچە شیعرەدا (مەحموود) ناوێک و (موڵکی ڕۆم) و (بەغدا) یەک هەیە و، (میری میرانی) یەک دیاریی ناردن و بانگکردنێک و گەلێ بابەتی تر دێتە پێش چاو کە بێ زانینی ئەوانە زەحمەتە بڵێین توانیومانە شیعرەکە ڕاست بکەینەوە. گریمان وتمان باس باسی (مەحموود پاشای بابان) ە کە لە سەرەتای فەرمانڕەواییدا والیی بەغدا لەلایەن ڕۆمەوە پایەی (میری میران) ی داوەتیی و ماوەیەکیشی لە بەغدا بەسەر بردووە،
بەڵام خۆ ئەبێ لە خۆمانەوە و پشت بە تەنها گەیاندنێکی سەرپێیی چەند بەیتێک بڵێین دیارییەکە خەڵاتی (میری میران) ییە و، پاشا نالییی بانگ کردووە بچێ بۆ لای بۆ بەغدا و ئەویش بۆی نەلواوە بچێ.. بەڵام ئەی ناوی (خاکیی) و (کوردیی) چیی، کە بەڕیز لە دوا بەیتدا لەگەڵ ناوی (نالییی) کۆکراونەتەوە؟ ئاخۆ پاشا ئەوانیشی بانگ کردووە، یاخود ئەوانیش لە دانانی پارچە شیعرەکەدا بەشدار بوون، یا چۆن؟ ئەی بۆچی قسە لە تەواوی پارچە شیعرەکەدا بە (صیغەی موفرەدی موتەکەللیم) کراوە؟ ئەمانە هەموو پرسیاری وان ئێمە ڕێگا بە خۆمان نادەین لە خۆمانەوە وەڵامیان بدەینەوە. مافی تەنها ئەوەمان هەیە ئەو ئیشارەتە بکەین کە بە بیرمانا دێ و وا کردمان. لەوە زیاتر با بمێنێتەوە بۆ تۆژەرەوەی دواڕۆژ کە بەڵکو ئەمە خوایە بۆی بلوێ باشتر لە ئێمە قۆڵی لێ هەڵماڵێ و تۆزی گەردوون لەسەر لاپەڕەی مێژووی ئەدەبمان داتەکێنێ و شتی نوێمان بۆ دەرخا.
جێی خۆیەتی لێرەدا ئەوەش بڵێین ئەم پارچە شیعرە لە هەموو نووسخە دەسنووسەکاندا نییە و، (چن) لە پەراوێزەوە لەسەری نووسیوە: « ئەم غەزەلە ( علی الظاهر) فەرمایشی نالییی نییە »، هەرچەند ئێمە لەم ڕایەیدا لەگەڵی نین.

خەططت (عم) و (گم): خەططی. میرانت (عم) و (کم) و (گم) و (من): میرانم.

ئەم بەیتە بەڵگە هێنانەوەیە بۆ ڕاستیی ئەو حوکمەی لە بەیتی پێشوودا گەیاندی. واتە نیشانەی ئەوە کە لەشکری (خەطت) نیازی تەسخیری (باڵای) هەیە، ئەوەتە کە پایەت ئەوەندە بەرز بووە تەنانەت بەندەی خەطی ڕەشی سەر کاغەزی سپیی ڕووت لە وڵاتی ڕۆمدا ئەوەندە بە دەسەڵات و قسە ڕەوایە، وەک خەلیفەی شاری بەغدا وایە و هەرچیت بوێ بۆت ئەکرێ.
نالییی لەم بەیتەدا بە عادەتی شاعیرەکانی کۆن کەڵکی لەوە وەرگرتووە کە ئەو وشانەی بەکاریان دێنێ هەریەکی پتر لە مەعنایەکیان هەیە و کە یەکەمییان بۆ مەعنایەکی بەکاردێنێ، دووهەمیان ئەبەستێتەوە بە یەکەمەوە لە ڕێگای مەعنایەکی تریەوە کە پەیوەندی لەگەڵ مەعنایەکی ئەم وشەی دووهەمە ببیی و، هەر بەم جۆرە. ئەوەتە لێرەدا ئەڵێ: بەتایبەتیی هیندووی خەتی ڕەشی سەر کاغەزی سپیی ڕووی مەحموود پاشا (لێرەدا لای « ڕوو » وەکەدا « هیندو » ەکەی کردەوە بە « خاڵ » تا لەگەڵ « ڕوو » ی « مەحموود پاشا » دا بگونجێ)، ئیستاش لە وڵاتی ڕۆمدا خەلیفەی شاری بەغدایە (لەم نیوە بەیتەی دووهەمدا « هیندۆ » ی کردووە بە « بەندەی زەنگیی » بۆ پێ سەلماندنی زیادە ڕەوییەکەی کە ئەوەتە کۆیلەیەک بکا بە خەلیفەی بەغدا لە وڵاتی ڕۆمدا).
هەر لەم بەیتەدا ئیشارەتێکی ناسک بۆ ئەوەش کراوە کە سوڵتان مەحموودی سەبوکتەگینی غەزنەویی وەزیرێکی بووە پێشان کۆیلە بووە و ڕەشیش بووە، کە ناوی (ئەیاز) بووە و لە فۆلکلۆری کوردیدا پێی ئەڵێن (هەیاسی خاس) و، (مەحموود پاشا) بووە بە (سوڵتان مەحموود) و کۆیلەڕەشە (هیندو) وەکەی بووە بە (ئەیاز) ی وەزیری و بەغداش لە ژێر دەسەڵاتی سوڵتان مەحموود و ئەیازی وەزیریا بووە و ئەوان خەلیفەی ڕاستەقینە بوون.

واتە: ئەو دیار ی ی و خەڵاتی ڕوتبەی (میری میران) ییەی لەلایەن ڕۆمەوە پێتدراوە، لە دەستی کەسێکی وەک ڕۆژ ڕووناکی چون تۆدا وەک ئاوێنە جوانەکەی جەمشید وایە، چۆن ئەو هەموو دنیای لەو ئاوێنەیەدا ئەدیی، تۆیش هەموو شتێکت بەو ڕوتبەیە بۆ مەیسەر ئەبێ.

هەدییەی (عم) و (کم) و (گم) و (من): هەدییە و. لە بۆ (عم) و (کم) و (گم) و (من): لەبەر.

ئێمە وامان بە بیردا دێ مەبەستی نالییی لە (کێوی نەجد) شاخەکانی دەوروپشتی سولەیمانیی و، لە (وەکیلی قەیس) فەرمانڕەوای ئەو ڕۆژەی سولەیمانی بێ و، ئەو فەرمانڕەوایەش ناحەزی مەحموود پاشا بووبێ و کە هەواڵی نیازی هێرش هێنانی مەحموود پاشای بیستبێ شاری بەجێهێشتبێ و دابێتیە چیا. ئەگەر وابێ کە ئێمە بۆی چووین ئەوە مەعنای بەیتە کە وای لێدێتەوە: هەرچەند فەرمانڕەوای وەک قەیسی عامیری شێت و ماڵوێران شاری بەجێهێشتووە و داویەتە کێو، کە ئەبوو بە حوکمی شێتی لە شاردا ببەسترایەتەوە، من بووم بە (مەجنوون) و گرێی زوڵفی (لەیلا) م لێ بووە بە زنجیر و پێیەوە بەسراومەتەوە، بۆیە ناتوانم شار بەجێبێڵم و بێم بۆ لات.
لەوانەیە نیوەی دوایی بەیتەکە ئیشارەت بێ بە بەندبوونی نالییی بە خۆشەویستیی یارەکەیەوە و بۆیە شاری پێ بەجێنەهێڵڕابێ.

لە کۆهی نەجدە ئێستاکە: ئەمە تێکستی (کم) و (من) ە. (چر) و (چن) و (ک) و (عب): بە کۆهی نەجدە. (عم) و (گم): بە کێوی نەجد. ماڵ وێران (چر) و (عب): ماڵ کاول.

تەناسوبێکی ناسک لەم بەیتەدا لەنێوان (کولاه) و (سەر) ی (لەسەر) دا هەیە هەرچەند بەمەعنای (سەر) ی ئەندامی لەشیش نییە.

مەملووکی: ئەمە تێکستی (عم) و (گم) ە و هەر بەم جۆرەش بەیتەکە مەعنا ئەگەیێنێ. (چر) و (چن) و (ک) و (عب) و (من): محلول، مەحلوولی (؟).

لێرەدا نالییی لایەک ئەکاتەوە بەلای خۆی و پەیوەندی خۆیا لەگەڵ بنەماڵەی بابان و ئەڵێ: کاکەی مەیگێڕ ! بەهەشتی نەبڕاوە و هەمیشەیی لەم دنیایەدا بریتییە لە تەلاری شاهانە. (حەبیبە) ی خۆشەویستی منیش لە هەموو نازداران جوانتر و خۆشەویستترە، تەنانەت بەنیسبەت شیرینی فەرهاد و عەذرای وامیقیشەوە وەک لیرەی ملوانەکی مل وایە و ئەوانە بە حەبیبەی لای منەوە ئەنوێنن.
دیارە نالییی ئەوەشی مەبەست بووە کە وشەی (ساقیی) بە (ساقی) ی بەمەعنا (لاقی) یش بخوێنرێتەوە، واتە: لاقی (حەبیبە) مۆری ملوانکەی ملی (شیرین) و (عەذرا) یە، واتە (شیرین) و (عەذراء)، گەردنیشیان ناگاتە لاقی (حەبیبە)، ئەوەندە ئەم لە جیهانی جوانیی و نازداریدا پایە بڵندە.. دووریش نییە (تەلاری شاهیی) ناوی کۆشکێکی (میرانی بابان) بووبێ.

شاهییە (چن): شاهیدە. شیرین و (چر) و (چن): شیرین. دیارە ئەبێ بە (ی) ی ئیضافەوە بێ.
دوور نییە وشەی (شاهییە) بەم‌جۆرە بووبێ: (شاهیدە و). نووسخەکەی (چن) یش بەشێکی ئەم بۆچوونەمان پڕ ئەکاتەوە. ئەگەر وابێ مەعنای نیوە بەیتەکە وای لێدێتەوە: بەهەشتی نەبڕاوە بریتییە لە کۆشکی یار و لە مەیگێڕ و مەی و خواردنەوە.

واتە سەرم نییە، واتە: سەربەست نیم و دەسەڵاتم لە دەستی خۆمدا نییە. ئەگەر وابێ پەیوەندی نەچوونەکەی نالییی بە ناکۆکییە هەرگیز نەبڕاوەکەی نێوان (میرانی بابان) خۆیانەوە ئەبێ.

واتە: قەسەم بە تاڵی قژەسەری لەسەر تا خوار لوولی ئەو یارە نازدارە، دڵم بەهۆی زوڵفی لوولیەو ئاڵۆز و پەرێشانە، هەرچەند ئەم دڵ پەرێشانییەم خەیاڵێکی پووچ و بێمایە و بەرهەمە، یان هەرچەند ئەو زوڵفەش کەوا دڵ گیرۆدەی بووە، هیچ نییە، هەر خوریی و مووە !

واتە: بێ‌گومان ڕێبازی شاعیرانەی نالییی، بیرکردنەوەی (کوردی) یانەیە، وەک چۆن وڵات و (خاکی) شی هەر (کوردی) یە و کوردستانە.. شیعرەکانیشی کە تێکڕا وەک زوڵفی یار ئاڵۆز و جوان و درێژن، دوو سەرن و دوو مەعنا ئەبەخشن و بە دوو جۆر لێک ئەدرێنەوە.
نالییی لەم بەیتەدا ئیشارەتێکیشی بۆ ناوی (خاکیی) و (کوردیی) کرد. (مەشرەب) ی بە مەعنا (ئاو) یشی بەرابەر بە (خاک) دانا.. بەڵام بۆ؟ نازانین !

کوردییە (چر) و (عب): کردیە. ئەمیش بۆ (کوردییە) دەستئەدا. تەنها (عم) و (گم)، وشەی (نالییی) و (خاکی) یان خستوەتە ناو دوو کەوانەوە و (کوردی) یان خستووەتە پشت گوێ. نووسخەکانی تر هیچ ئیشارەتێکی لەم چەشنەیان تیا نییە.