بەیتی سەرەتای لاپەڕەی 556:
سەری زولفت کە ڕشتەی عومری خضرە، نیوە هەودایە
چ هەودایە؟ کە هەر حەڵقەی دووصەد زنجیری سەودایە!

تێکست هەیە لە شەرحەکەدا «عومری خضری» نووسیوە، گیویش هەروەها. ئەگەر «خضرە» بنووسین موبتەدا و خەبەر دروست دەبێ و «نیوەهەودایە» دەبێتە موبتەدا و خەبەرێکی بێ مەرجەع، واتە نازانین «نیوە هەودا» بۆچی دەچێتەوە. لەو دەقەی دیکە «ی»ـی دوای «خضر» دەبێتە ضمیر بۆ «سەری زوڵف» دەچێتەوە و دەشێ بەیتەکە بەم جۆرە بنووسرێ [بێ چاوەدێری کێش و قافیە]: «سەری زوڵف ... عومری خضر نیوە هەودایەتی». وەک کە پرس بکەیت: کێ براتە؟ یەکێک بڵێ: منی برام، دارای برایە، دارا برایەتی.
لە سەرەتای دێڕی دووهەم دا وا پەسەندە بنووسرێ: «چ هەودایێ؟» نەک «چ هەودایە؟» وشەی «سەودا» ش لە کۆتایی بەیتەکە دا جگە لە دڵداری و عیشق ڕەنگی ڕەشیش دەگەیەنێ کە مووی یاری پێ تەشبیهـ دەکات. ئنجا «زنجیری سەودا» ڕادەگەیەنێ کە مرۆی سەودازەدەی پێ دەبەسترێتەوە: بە موبالەغەی یەک حەلقە بۆ دووصەد سەودا.
ئەم غەزەلە بە پێی بۆچوونی خۆم و بە بڕیاری سەرلەبەری بەیتەکانی شتێکە، کەمانەند، بگرە لەوانەیە بێمانەند بێ، لە مەڵبەندی هەڵبەستی کوردی کە پارێز بردنی شەوەکی شاعیرە بۆ سەر بالینی یارەکەی. ئەو شەوە مەشوورەی «ئەدەب» عەبدوڵڵابەگی میصباحوددیوان کە بە ئیقراری خۆی دەڵێ:

هەرچەند کە هەڵدەگرێ خەیاڵاتی چتی دی
ئەمما بە خودا غەیری تەصەوور نییە چی دی

وەک ئاشکرا دیارە شوێن پێ هەڵگرتنەوەی نالییە لە حیکایەتی:
مەستوورە کە حەسنا وو ئەدیبە بە حیسابێ
هاتە خەوم ئەمشەو بە چ نازێک و عیتابێ

وا لێرەدا، چی نووسیومە دەربارەی ئەم غەزەلە لە «چەپکێک لە گوڵزاری نالی» ڕایدەگوێزم بۆ بەرچاوی خوێنەر:
«زۆر شیعردۆستی نالیدۆستم دیوە وای زانیوە بەیتەکان هەر یەکە بۆخۆی لە واتادا سەربەخۆیە و پێوەندیی بەوانی ترەوە نییە. بەڵام ئەم هەڵبەستەیان وەک چەندێکی تر لە دیوانەکە دا «وحدە»ی تێدایە و تەجرەبەیەکی سەردەمی گەنجایەتی نالی دەگێڕێتەوە کە گومان نییە لە ڕوودانی. فڕکەی دەمار و گەرمی نەفەسی نالی لە هەڵبەستەکەدا ئەو ئیحتیمالە پاشگەز دەکەنەوە کە زادەی خەیاڵ بێ. با شیعرەکان خۆیان بێن و پەیامی ڕاستبوونی ڕووداوەکە ڕاگەیەنن:
سەری زولفت کە ڕشتەی عومری خضری نیوە هەودایە
چ هەودایێ کە هەر حەڵقێکی صەد زنجیری سەودایە
برۆت تیغێکە وەسمەی«صیقل»ـی مەسلوول و مووکارە
کە عێشوەی جەوهەرە، ڕەمز و ئیشارەی ئاو و مەودایە
بە نەشئەی سستی و مەستی وەها مەستوور و مەخموورە
نەزانم خەو لە چاوتدایە یا چاوت لە خەو دایە
لە سایەی کوفری زوڵفت دڵ «فنا فی النور»ی ئیمانە
مەڵێن ظوڵمەت خراپە وەصڵی پەروانە لە شەودایە
هەناسەم زوڵفەکەی لادا و مەیلێکی نەکرد چاوی
نەسیم ئەنگووت و شەو ڕابورد و نەرگس هەر لە خەو دایە
لە «دوری» تۆیە ئەی خورشیدی پرتە و بەخشی شەوگەردان
کە نالی وا لە حاڵاتی محاقی ماهی نەودایە

نالی لەم هەڵبەستەدا پاتەوپات بزۆزیێکی دڵدارانەی کاتی گەنجایەتیی خۆیمان بۆ دەگێڕێتەوە: لە تاریکی شەودا پارێزی بردووە بۆ بالینی خۆشەویستەکەی گەیشتۆتە تەنیشت و ڕۆخی تا ئەو ڕادەیە هەناسەی زولفەکەی لاداوە لەسەر ڕووی، نەک هەر لەرزاندووەتیەوە، بەڵام نەوێراوە، یاخود لە دەرفەتی ڕانەدیوە، ئەوەندە لەو وەزعەدا دەوام بکا یارەکەی بەخەبەر بێنێ. دزانە چووە و دزانە هاتۆتەوە، هیدەش تینوو و کەسەر لە دڵ بووە دوا دڵۆپی لەززەتی لەم چەن لەحزە کورتیلەیە هەڵگوشیوە و پڕ بە دڵ دەمی بردووە بۆ لای زولف و ڕوومەتی و تێر و پڕ سەیری ئەو ڕوخسارە پەرەستراوەی کردووە و وێنەی هەڵگرتووە. لە سەرپاکی بەیتەکاندا تارمایی نالی بەدەوری یارە نووستووەکەیەوە هەندێ دیمەنی شەوەکە ئاشکرایە: گرنگی موناسبەکەش، بەلای باوەڕی منەوە، هۆی ئەو هەموو ئیعجازەیە کەوا لە سەراسەری بەیتەکانەوە هەڵدەڕژێن. کە بە تەواوی لێیان ورد بینەوە بەسەر وشەی وەهادا دەکەوین لە بەیتەکاندا بە تەنها خۆی بەسە پێی بگوترێ «معجزة». گڕ و سۆزی عەشق و تامو لەززەتی هەڵوەستەکەش وایان کردووە «اعجاز» و ئەفسوون و وردەکاری ناو بەیتەکان وەک ئاو ڕەوان بن بێ قۆرت و گرفت: لە هێندێ شوێندا ڕەوانی ئەو فەندانە گەیوەتە پلەیەک هەست و زهنی مرۆڤ لێیان هەڵدەزەلێ و بەسەریاندا تێپەڕ دەبێ.
خوێنەر دەبێ لەگەڵ من و بەیتەکانیش دا باخەڵ فرەوان بێ و پەلەم لێ نەکا، سەرەڕای پەلە نەکردن دەبێ لەلای خۆیەوە یارمەتیشم بدا لە تەواوکردنی ئەو واتایانەی بۆم تەواو نەکراون وەیاخود ترسی درێژەکێشان هەندێکی پێ بەجێ هێشتووم.

با بەیتەکان بەدەنگ بهێنین و من لە گوتەی خۆم بوەستم:
سەری زولفت کە ڕشتەی عومری «خضر»ە، نیوە هەودایە
چ هەودایە؟ کە هەر حەڵقێکی صەد زنجیری سەودایە!

[نۆ دێڕی دوای ئەم بەیتە بۆ ئێرە بێلزووم بوون، نەمنووسین].
هەودا-موو، داو. خضر- خدری زیندە وەیا نالی کە ناوی «خضر»ە.
سەودا- شێتی، شەیدایی عیشق [ئێستە دەڵێم: ڕەنگی ڕەش، کە مناسبی ڕەنگی زولفەکەیە].
واتە سەرەتای زولفت، کەوا کەمێکی یەکجار کەمە لە تێکڕای زولفەکە، نیوە هەودایێکی [نەک هەودای تەواو] بەقەدەر ڕشتەی عومری خضر درێژە، ئەو خضرە خدری زیندە بێ کە مەشوورە لە «ئاوی حەیات»ـی خواردۆتەوە و قەت نامرێ، یاخود «خضر» ەکە نالی خۆی بێ. دیارە کە مەبەس خدری زیندە بێ ئیشارەتی بەهێز بۆ درێژی داوە مووەکەیە، کە مەبەسیش نالی بێ خۆ بەقوربانی زولفکردن و عومر بە هیچ دەرچواندنە لەتەک ئەو داوە مووەدا. هەردووک مەبەسیش بە جووت لە بەیتەکەدا کۆبوونەتەوە چونکە وشەکانی هەردوو واتا ڕادەگەیەنن.
هەودایەکەش چۆن هەودایەکە؟ هەر ئاڵقێکی سەد زنجیری سەودایە، واتە هەر یەک لەو ئالقانەی نیوە هەودای سەری زولفی یار بەستوونی، بەرانبەر صەد زنجیری سەودایە: دەزانین زنجیر بۆخۆی سەراپا ئالقەیە، کەچی تاکە ئاڵقەیەکی سەری زولفی کاری صەد زنجیر دەکات.
زنجیری سەدوا مومکینە «زنجیری سوداء» بێ واتە زنجیری ڕەش کە مناسبی ڕەنگی زولفەکەیە... مومکنیشە «زنجیری سەودا» بێ کە دەکا ئەو زنجیرەی شێت و شەیدای پێ دەبەستنەوە. کەواتە لە جوانیدا ئالقەی نیوە هەودایێکی زوڵفەکە ئەوەندە کاریگەرە بەقەدەر صەد زنجیر عاشق و شەیدایان دەبەستێتەوە.
برۆت تیغێکە وسمەی صەیقەل و مەسلوول و مووکارە
کە عیشوەی جەوهەرە، ڕەمز و ئیشانەی ئاو و مەودایە

نالی لە تێوەڕامانی ڕووی یارەکەی بەدوا وەصفیدا دێتە سەر وەصفی برۆی. وەسمە – دەرمانێکی ڕەشە بۆ ڕەنگکردنی موو... صیقل - تیژکەرەوە [فەرهەنگی المنجد]. مسلول - دەرکێشراو لە کالان... عیشوە - نەشوەی برۆ. جەوهەر - نەقشی سرووشتی لە تیغدا. ئاو - زێدە صافی و ڕوونیی تیغ. مەودا - خەنجەر، تیغ، شمشیر.
وەسمەی تیغی برۆت بۆتە تیژکەرەوەی شمشیرێکی دەرکێشراو و «مووکار». برۆکەی قەوسە وەک شمشیر و تیغ چونکە لە ژێر پەردە و لەناو کاڵاندا نییە. برۆ بەلای نالییەوە لە تیژی دا وەک تیغ وایە چونکە هێندەی تیغ جەرگبڕە.
وشەیەکی قرتاو هەیە لەپێش دوو وشەی «مەسلوول و مووکار» کە دەبێتە موصوف بۆیان: وەسمەی تیغی برۆت سەیقەلی شمشیرێکی مەسلوول و مووکارە.
نەشوە و عیشوەی برۆکەی وەک جەوهەری تیغ وایە کە شەپۆل بدا لەسەر ڕووی تیغەکە – هێما و ئیشارەی برۆکان هێندە بڕندەن کاری «ئاو»ی شمشیر و خەنجەر دەکەن... تیغ کە زۆر ساغ و پەسەند بوو پێی دەڵێن ئاودار.
ڕەمز و ئیشارەکە لە «ئاوی تیغ»ـیش زیاترن، هەر خۆیان وا دەبڕن دەڵێی «مەودا- تیغ»ـن. وشەی «صیقل» واتای تریشی هەیە جگە لە تیژکەرەوە، بەڵام پێم نەکرا بە تەواوی ساغی بکەمەوە واتای تری بهێنمەوە ئەم شیکردنەوەیە [لە شەرحەکەدا «زاخاودەرەوە»ی داناوە] تۆ سەیری، چۆناوچۆنی ناو و نیشانی تیغ و هەموو سەروبەرێکی پەسەندیی و بڕندەیی لەو بەیتەدا کۆمەڵ کردووە کە هەمووشی خزمەتکاری برۆکانن. لە بەیتەکە تاکە یەک وشە پەیدا نابێ کە خزمی برۆ و تیغ نەبێ. برۆ، تیغ، وەسمە، صیقل، مەسلوول، مووکار، عیشوە، جەوهەر، ڕەمز، ئیشارە، ئاو و مەودا. کە بڵێین «بەیتەکە» «ظرف»ـە و «برۆ»کە «مظروف»ـە هەردوویان مشتی یەکترن. کەم وا هەیە قالب و واتای بەیتی شیعر تا ئەم ڕادەیە بەبەر یەکتر گیرابن و یەکیان لەویتردا غەرق بووبێ.
بە نەشئەی سستی یو مەستیی وەها مەستوور و مەخموورە
نزانم خەو لە چاوت دایە یا چاوت لە خەودایە!

ئەم بەیتە لە برۆ دەمانگەیەنێ بە چاو...
• مستور- داپۆشراو، پەنهان بە عەرەبی
• مستور- زۆر مەست، مەند و مستوور بە کوردی
• مخمور- سەرخۆش کە لە «خمر»ەوە وەرگیرابێ
• مخمور- داپۆشراو کە لە خمارەوە وەرگیرابێ بەواتای ڕووپۆش.
• چاوەکان «نوستوون» لە نوستندا شرایەوەن.

سست و مەستن... چاو کە زۆر جوان و فرشتەیی و پەریکار بوو پێی دەڵێن سست، نەخۆش و بیمار. ئەم تەشبیهەی چاوی زۆر جوان و فتنە جۆ لەناو ئەدیبانی هەموو ڕۆژهەڵاتی ئیسلامدا باوە. نالی خۆی لە چەند شوێنی تردا چاوی یاری بە نەخۆش داناوە [نموونەکانم نەنووسین] جگە لە سستی بەهۆی «نەخۆشییەوە» چاوەکان لێرەدا لەبەر خەویش سست بوون. چاوەکان نەک هەر سستن، مەستیشن: چاو لە خۆوە مەست بوو دەگاتە ئەوپەڕی جوانی.
نالی چەند جاران لە وشەی «مەست» سوودی وەرگرتووە بۆ بەیتەکەی: دوای ڕاگەیاندنی «جوانی» یاریدەیەکی سستیەکەش دەدات چونکە لە مەستیدا سستی پەیدا دەبێ. لە نیوەی دووهەمی بەیتەکە مەعلووم دەکرێ چەندمان کار بە سستی و بێهێزی هەیە. جگە لەمانە، وشەی «مەست» بە لەفز و واتاوە خزمی «مەستور»ە لەگەڵ «مەخمور»یش هاوواتایە. بە نەشئەی ئەو سستی و مەستییە چاوەکە «مەستور و مەخمور» بووە.
وشەی «مستور» کە عەرەبی بێ بە واتای داپۆشراو دێت و لە «ستر»ەوە هاتووە. کە «مستور»ی کوردیش بێ [مەستوور] بە واتای زێدە مەست دێت. مەستوور وشەیەکە لە مەست وەردەگیرێ وەک ڕەنج، ڕەنجوور- گەنج، گەنجوور. دەگوترێ مەند و مەستوور.
وشەی «مخمور» ئەویش دوو واتای هەیە یەکیان «سەرخۆش» کە لە «خمر، شەراب»ـەوە وەرگیرابێ، ئەوی تریشیان «ڕووپۆشکراو» کە لە «خمار- خیمار»ەوە هاتبێ، لەمەڕا جارێکیان دەبێتە خزم و هاودەنگی «مەست» و جارێکیشیان هی «مەستوور».
واتە: مەستی چاوەکان لەگەڵ سستی نەخۆشیان و هی خەو لێ کەوتن و وەزعی کەوتنە سەر یەکتری برژۆلە و پێڵوەکانیان وەها پەنهان و ژێر پەردەی کردوون هەر دەڵێی «ستار و خمار»یان بەسەردا هاتووە... چاوە پەنهانە، سستە و مەستە... بەرەو ئەوە دەچێ وەک خەوی لێ بەسەر بێ کە ئەویش پەنهانە لە چاوەکەدا. خەو بۆ خۆیشی «سستی موطلەق»ـە.
کە ئەم هەموو سستی و مەستی و پەنهانییە لەو چاوە خەو لێ کەوتووانەدا کۆبۆوە نالی حەقیەتی بشێوێ و بڵێ: نەزانم خەو لە چاوتدایە یا چاوت لە خەودایە.
لەم نیوەبەیتەدا نالی گەیشتۆتە پایەیەک لە هونەر و هەستیاریدا کە بەڕاستی پێی دەگوترێ: «إعجاز». بە تین و هۆندنەوەیەکی ساحیرانە وشەی «مادی و مەعنەوی» وەها تێک هەڵكێشاون و تێکەڵ بە یەکتری کردوون کە خەوی «موهوم» لەگەڵ چاوی «موجود» وەک ئەصل و وێنەیان لێ هاتووە... لە یەکتر جودا ناکرێنەوە و نازاندرێ کامیان لە کامیاندایە.
لە سایەی کوفری زوڵفت دڵ «فنا فی النور»ی ئیمانە
مەڵێن ظوڵمەت خراپە، وەصلی پەروانە لە شەودایە

لە سایە: لەبەر خاتر - لە سایە: لە سیبەردا- کفر: پێچەوانەی ئیمان. شاردنەوەی حەقیقەت – فنا «فناء» فی النور: نەمان و توانەوە لە ڕووناکاییدا، وەک «فناء فی اللە» بە مەزهەبی صۆفییان- پەروانە: ئەو پەپوولەیەی شەو بەدەوری ڕووناکیدا دەخولێتەوە.
لەم نیمچە ڕستەیە «لە سایەی کفری زولفت» نالی چوار تاریکایی کۆ کردۆتەوە:
1. سایە: بە واتە سێبەر.
2. کفر: کە داپۆشینی ڕاستییە و بەلای مسڵمانەوە شەوەزەنگ خۆیەتی.
3. زولف: کە ڕەنگەکەی ڕەشە وەک شەو و بەسەر ڕۆناکایی ڕوویدا هاتووە.
4. شەوەکە خۆی لە تێکڕای بەیتەکاندا.

لە سایەی کفری زولفت، دەشێ «بە هۆی کفری زولفت وەیا لە سیبەری کفری زولفت»ـەوە بێ. زولفەکەی داناوە بە «کفر» لەبەر سەختی و خەستیی ڕەشایی ڕەنگەکەی. کفریش «شاردنەوەی» ڕاستییە. لەوەڕا زولفەکە و کفر هەردوویان وەک یەکترن چونکە زولفەکەش ڕووناکی ڕووی داپۆشیوە. ڕووەکەش وەک «نوری ئیمان» وایە لەبەر زێدە پاکی و سپیەتی و بێگەردی.
دڵەکەی «فنا فی النور» بووە، لەناو ڕووناکایی «فاني» بووە و تواوەتەوە. لە سایەی کفری زولفت یاخود لە بن سێبەری کفری زولفتدا، کەوا ڕەش ڕەش کەوتۆتە سەر سپیەتی ڕوخسارت وەک کفر بەسەر ئیماندا بێ، دڵەکەم فانی بووە لەو نوورەدا کەوا لەبن سایەی کفری زولفتەوەیە... یاخود شیددەتی کفری زولفت هێندەی لە جوانیی ڕووی تۆ زیاد کردووە، دڵم بۆی فانی بووە... تاریکی و کفر و سێبەر، دەوری ئەو نووری ئیمانەیان داوە کە ڕووی تۆیە. نالی هەرچەند ناوی «ڕوو» ناهێنێ بەڵام بە هۆی تێکڕای مانای بەیتەکە، بەتایبەتی لە وشەی زولفەوە: لزووم بەوە نەماوە ناوی بهێنێ. مەڵێن «ظلمة - ظولمەت» خراپە وەصلی پەروانە لە شەودایە، تازە کێ ڕێی هەیە باسی تاریکایی بکا بە خراپە. ئەم شەوەی کۆتایی بەیتەکە چ شەوی ڕاستەقینە بێ کە نالی تێیدا چووە بۆ پارێزی یارەکەی، چ سێبەر و کفری زولف بێ لە ڕووی یاریان لە ناو خۆیاندا گرتووە و بەناو ئەواندا نالی لێوی بۆ دێنێ، لەهەردوو حاڵدا نالی وەک ئەو پەروانەیەیە کە لە تاریکایی شەودا دەوری شەوقی مۆم یان ئاگر هەڵدێ و بە وەصلی دەگات هەرچەند لەو وەصلەشدا دەسووتێ. دڵی نالیش کە «فنا فی النور» بووە پەروانەیە و بە ئاوری وەصل سووتاوە لە شەودا، کە شەوی ڕاستەقینەیان مووی زولف بێ.
هەناسەم زولفەکەی لاداوو مەیلێکی نەکرد چاوی
نەسیم ئەنگووت و شەو ڕابورد و نەرگس هەر لە خەودایە

ئەم بەیتەیان هەم لەبەر ئاشکرایی واتاکەی هەم لەبەر ناوبانگی زۆری، لەوە دەرچووە پێویستی بە شیکردنەوە هەبێت، هێندەش نازکە لە ڕووی داڕشتن و واتا و وێنەکێشان و تەشبیهەوە دەستی لێ نەدرێ چاکترە: وەک بەلورێکی پاک و ساف و بێگەرد وایە هەموو شوێن پەنجەیێکی لێ دەبێتە عەیب. لەمەو پێش بۆ زمانی بێگانەش تەرجمە کراوە.
برا نالی ئەگەر ڕاستت کردبێ کە دەڵێی «نەرگس هەر لە خەودایە» سوێند بە شاعیری و خولیا و دڵداریت دەخۆم نەتویراوە هێندە لێو لە لێو و ڕوومەتی توند کەیت بەخەبەری بێنێت.

من کاری زۆرم بە بەیتی کۆتایی غەزەلەکەوە هەیە:
لە دووریی تۆیە ئەی خورشیدی پرتەو بەخشی شەوگەردان
کە «نالی» وا لە حاڵاتی محاقی ماهی نەودایە...

ئەوەندەی گوێم لێ بووبێ یەکێک ئەم بەیتەی خوێندبێتەوە یاخود واتاکەی لێدابێتەوە وشەی «دور»ی سەرەتای بەیتەکەی بە «دوور، بعید» خوێندۆتەوە. بەو پێیە دەبێ لە نووسیندا بەم شێوەیە بنووسرێ «لە دووری تۆیە». لە نوسخەی دیوانەکانیشدا چ دەسخەت چ چاپکراو هەروەها نووسراوە و واتاکەی وەک ڕواڵەتی وشەکەن ڕای دەگەیەنن وەها دەبێ: لە دووری تۆیە ئەی ڕۆژی ڕووناکایی بەخش بۆ ئەوانەی بە شەو دەگەڕێن کەوا نالی کەوتۆتە حاڵەتی هیلالی نوێ لە محاقدا. واتە بە هۆی دوورییەوە لە تۆ، نالی وەک هیلالی نوێ کەوتۆتە حاڵەتی محاق و نەمانەوە...
ئەم واتایە کە هەموو ئەو ئەدیبانەی من دیتوومن پێی ڕازین تەڵەیێکە و نالی بۆی ناونەوە: نالی لە هەر پێنج بەیتی پێشوودا باسی نێزیکیی خۆی دەکا لە یارەکەی تا دیتمان لێوی گەیاندە دەم و لێوی، ئەم دوور کەوتنەوە لە کوێوە هەڵقوڵیوە؟
ئەوەی ڕاستی بێ کە بێیت و لە تەڵەکە ڕەها بیت دەبینیت هەرچی دوورییە لە بەیتەدا نییە، بەپێچەوانە، ئەنجامێکی ئاسایی و یەکجار شاعیرانە و دڵدارانەی هەر پێنج بەیتی خۆیەتی، ئەم بەیتەیان لە هەموان پتر نێزیکیی نالی لە یارەکەی نیشان دەدا تاکوو دەتوانین بڵێین غەزەلەکە مشت بووە لە وەصل و نێزیکی. بابزانین چۆن.
وشەی «دور» لە نووسینی کۆندا دوو جۆر خوێندنەوە هەڵدەگرێ، یەکێکیان ئەو تەڵەیە بوو باسمان کرد «دوور بەواتای (بعید)ی عەرەبی» جۆری دووهەمی «دەور»ە بە واتای ڕۆخ- تەنیشت. واتە: ئەی خۆرشیدی ڕووناکی بەخش بۆ ئەوانەی بە شەو دەگەڕێن، کە نالی خۆی یەکێکە لەوان و بە شەو چۆتە بالینی یارەکەی، لەبەر نیزیکی لە تەنیشت و دەوری تۆدا نالی کەوتۆتە حاڵەتی محاقی مانگی نوێ. مانگ کاتێک دەکەوێتە حاڵەتی «محاق» کە یەکجار لە ڕۆژەوە نێزیک بێ نەک دوور بێ... کە لێی دوور کەوتەوە دەبێتە «بدر - بەدر» مانگ هەتا لە ڕۆژەوە نێزیک بێ جورمی نامێنێ. بەو پێیە هەرچەند لە ڕواڵەت دا محاق نەمان و فۆتان ڕادەگەیەنێ لە ڕاستیدا ئەو پەڕی نێزیکی و گەیشتن بە یار لە محاقدایا. نالی هەرگیز لەو حاڵەی خۆشتر نەبووە و نابێ کە هێندە لە یاری نێزیک بۆتەوە وەک هیلالی کاتی محاقی لێ هاتووە و لەگەڵ ڕۆژدا جووت بووە. نالی ڕێی هەیە خۆی بە هیلالی حاڵەتی محاق دابنێ چونکە یارەکەی دانا بە خورشید و خۆیشی لە نووری ئەودا غەرق بووبوو.
سرنجێکی ورد بگرە لە «ماهی نەو»: ئەم وشەیەی «نەو» پێویستی قافیە داخوازیی نەکردووە، واتای شیعر و هەڵوەستی نالی خۆی، بە «ماهی نەو» نەبێ ڕاست نایێ، بابڵێم، زێدە جوانی بەیتەکە بە هۆی ئەم وشەیەی «نەو» پەیدا بووە.
هیلال لە دوو حاڵدا خۆی لە محاقدا دەبینێ: یەکەمیان لە کۆتایی مانگ، واتە ڕۆژی 29 وەیا 30 مانگی عەرەبی. لەم حاڵەدا هەڵاتنی لەگەڵ ڕۆژ لە سبەینەدا دەبێ. دووهەمیان ئەم مەحاقەیە کەوا بەر سەرەتای مانگ دەکەوێ، واتە هیلالەکە لە محاقی سبەینەوە کەمکەمە دوای قورصی ڕۆژ دەبێتەوە تا وای لێ دێ ئاوابوونی مانگەکە لە ئێوارەدا دەکەوێتە سەر حیسابی شەو.
لەمەڕا مەعلووم دەکەیت، هیلالی محاقی مانگی کۆن بەسەر ڕۆژی ڕووندا دێت کە ئەمە هیچ لەگەڵ وەزعی نالیدا ڕێک ناکەوێت، بەڵام محاقی «ماهی نەو» ئەم محاقەیە کە هیلالەکە تێیدا بەرەو شەو دەبێتەوە، کە ئەمەیش حاڵی ڕاستەقینەی نالییە. کە دەشڵی «حاڵاتی محاقە ماهی نەو» هەموو سەروبەرێکی ئەم محاقە و ئەنجامەکەی دەگرێتەوە چونکە «حالات» کە جەمعە بە بەریەوە هەیە حاڵی ئێستاکە و دووایش ڕابگەیەنێ لە ڕووەوە کەوا هیلالەکە وردەوردە لە محاق دەردەچێت و دەبێتە یەک شەوە و دوو شەوە... هتد. نالیش وەک ئەو هیلالەیە لە کۆتایی شەودا لە یارەکەی دوور دەکەوێتەوە و «وجود» پەیدا دەکاتەوە... چ سەیر نییە دوای ئەو خۆشییە زلەی گەیشتن بە یار و وەدەستهێنانی پیرۆزی سەرکەوتنی وەها گەورە نالی وەک مانگ لە زیادکردن دابێ.