پێشەکی مامۆستا فاتیح مودەڕیس

با جارێ لە بابەتی مێژوو دوور نەکەومەوە و چەند سەرنجێک سەبارەت بەو ساڵەش بخەمەڕوو کە مامۆستا سەججادی بۆ نامەکەی نالی دیاری کردووە، ئەو نامەی کە بۆ عەبدوڕڕەحمان بەگی سالمی ناردووە.

 مامۆستا لەم بابەتەوە ئەفەرموێ:

«... لە ١٨٣٠ی ز دا ئەچێ (واتە نالی) بۆ حەج و سولەیمانی بەجێ دێڵێ، حەج ئەکا و ئەگەڕێتەوە بۆ «شام» چەند ساڵێک لەو ناوەدا ڕایبواردوە، هەوای مەڵبەندی ئەکەوێتە سەر، لە ١٨٣٤دا کاغەزە بەناوبانگەکەی کە سەرەتاکەی ئەڵێ:

قوربانی تۆزی ڕێگەتم ئەی بادی خۆش مروور

ئەی پەیکی شارەزا بە هەموو شاری شارەزوور

ئەنووسێ بۆ سولەیمانی...»^[1] تاد.

با هەندێ شتی زۆر ئاشکرا و هەموو لا پێ ڕازی بخەینە ڕوو:

١- ئەو تەئریخەی کە مامۆستا سەججادی دایناوە ئەکاتە (١٢٥٠)ی کۆچی.

٢- نالی لە شامەوە قەصیدەکەی بۆ «سالم» ناردووە و سالم لە سولەیمانی بووە. گوێ لە بەیتێکی وەڵامەکەی سالم بگرە کە ئەڵێ:

بۆ موڵکی شامە نامەیی من سوویی (نالی)یە

هەر حەرفی ئەو لە وەزعی ویلایەت دەدا خەبەر

٣- لە شیعرەکانی سالمەوە دەرئەکەوێ کەوا وەڵامەکەی لەکاتێکدا داوەتەوە دەستەڵاتی بابانەکان بە ئێجگاری لەناوچووە و عوسمانییەکان ڕاستەوخۆ سولەیمانییان بەڕێوەبردووە. سالم ئەڵێ:

لەو سایەوە^[2] کە حاکمی بابان بەدەرکران

نەیدیوە کەس لە چیهرەیی کەس جەوهەری هونەر

٤- لە سەردەمی سڵێمان پاشا و مەحموود پاشای برایدا، ئەگەرچی شەڕی نێوان ئەم دوو برایە درێژەی کێشا و جارێک مەحموود پاشا بە یارمەتیی حوکومەتی قاجاریی ئێران و، جارێک سڵێمان پاشا بە یارمەتیی سوپای عوسمانی ئەوی تریان دەرئەپەڕاند، بەڵام تێکڕا بابان حاکم بوون و سولەیمانی بە دەستی خۆیانەوە بوو و نە سوپای عوسمانی و نە چریکی قاجاری نەڕژابوونە ناو شار.

شێخ ڕەزای تاڵەبانی ئەڵێ:

لە بیرم دێ (سولەیمانی) کە دارولمولکی (بابان) بوو

نە مەحکوومی عەجەم، نە سوخرەکێشی ئالی عوسمان بوو

لەبەر قاپیی (سەرا) سەفیان دەبەست شێخ و مەلا و زاهید

مەتافی کەعبە بۆ ئەربابی حاجەت (گردی سەیوان) بوو

لەبەر تابووری عەسکەر ڕێ نەبوو بۆ مەجلیسی پاشا

سەدای مۆزیقە و نەققارە تا ئەیوانی کەیوان بوو

کە عەبدوڵڵا پاشا لەشکری والیی سنەی شڕ کرد

(ڕەزا) ئەو وەختە عومری پێنج و شەش تیفلی دەبوستان بوو

ئەو ساڵە کە عەبدوڵڵا پاشای برای ئەحمەد پاشا لەشکری (ڕەزا قولی خانی کوڕی خوسرەو خانی ناکام)ی والیی سنەی شکاند، کە بۆ یارمەتیی مەحموود پاشای مامی عەبدوڵڵا پاشا لەشکرکەشی کردبوو، بەو جۆرە کە ئایەتوڵڵای مەردۆخی نووسیویەتی، بریتییە لە ساڵی ١٢٥٧ی کۆچی^[3] ڕێکەوتی ١٨٤١- ١٨٤٢ی زایینی.

مامۆستای سەججادی تەئریخی لەدایک‌بوون و مردنی شێخ ڕەزای بەم جۆرە نووسیوە ١٨٣٥- ١٩٠٩ی ز^[4].

٥- لە ساڵی (١٢٥٢)ی کۆچیدا بە تەواوی فەرمانڕەوایی سولەیمانی بۆ سڵێمان پاشا تەخت بوو و لە (١٢٥٤)دا وەفاتی کرد. نالی خۆی ئەڵێ:

شاهی جەم جا نالیا! (تاریخ جم) تەئریخیە

تا نەڵێن لەم عەسرەدا ئەسکەندەری جەم جا نەبوو

(تاریخ جم) بە حیسابی ئەبجەد ئەکاتە ١٢٥٤ی کۆچی کە ڕێکەوتی ١٨٣٨ی زایینییە^[5].

٦- ئەحمەد پاشای کوڕی سڵێمان پاشا لەدوای مردنی باوکی فەرمانڕەوایی سولەیمانی گرتە دەست و تا ساڵی ١٢٦٤ی کۆچی و ١٨٤٧ی زایینی فەرمانڕەوایی کردووە. لەم ساڵەدا لەگەڵ سوپای نەجیب پاشای والیی بەغدادا گژان و لە ئەنجامدا شکا و نێررایە ئەستەمووڵ. عەبدوڵڵا پاشا تا ساڵی ١٨٥١ی زایینی مایەوە، ئەنجا ئەویش بە تەواوی لابرا و کاربەدەستێکی تورکی لە شوێندا دانرا^[6].

کەواتە لەگەڵ ئەم هەمووە ڕاستییە تەئریخییانەدا چۆن ئەگونجێ (نالی) لە ساڵی (١٨٣٤)ی زایینیدا کە هێشتا سڵێمان پاشا بەسەر زیندوو بووە و سولیمانیی بەتەواوی بۆ تەخت بووە، نامەی وا پڕ ئازار و جەخاری بۆ سالمی برادەری نووسیبێ؟!

من لام وایە «نالی» ئەم نامەیەی یا دوابەدوای شکانی ئەحمەد پاشا و بانگ کردنی بۆ ئەستەمووڵ ناردووە، کە ئەکاتە ساڵی ١٨٤٧ی زایینی، یا پاش بە ئێجگاری دەس لەکار کێشانەوەی عەبدوڵڵا پاشای برای و نەمانی دوا دەستەڵاتی بنەماڵەی بابان، واتە ساڵی ١٨٥١ی زایینی کە ئەکاتە ساڵی ١٢٦٨ی کۆچی.

سالم ئەڵێ:

توخوا بڵێ بە حەزرەتی (نالی): دەخیلی بم

بەم نەوعە قەت نەکا بە سولەیمانییا گوزەر!

ئەم موڵکە نەزمی نابێ بە بێ عەدڵی واریسی

بێ ئەو بە قەسدی ئەم تەرەفە با نەکا سەفەر!